درس خارج فقه استاد موسوی جزایری

موضوع: استحاضه/دماء ثلاثه/غسل های واجب/غسل ها/کتاب الطهارة

مسأله: تبدیل استحاضه قلیله و متوسطه به کثیره بعد از نماز

مسألة ۴۰۸. ان تبدلت الاستحاضة القلیلة و المتوسطة بعد صلاة الصبح الی الکثیرة وجب علی المستحاضة الغسل لصلاتی الظهر و العصر و غسل آخر لصلاتی المغرب و العشاء. و ان تبدلت الی الکثیرة بعد صلاتی الظهر و العصر وجب علیها الغسل لصلاتی المغرب و العشاء.

زنی که مستحاضه قلیله بوده و نماز صبحش را هم با همان وظایفی که داشت، خواند و بعد از نماز صبح استحاضه اش متوسطه یا کثیره شد، لازم نیست آن را دوباره اعاده کند، اما برای نماز ظهر و عصر باید همان وظیفه جدید را انجام دهد که اگر متوسطه است یک غسل انجام دهد و اگر کثیره است، یک غسل برای نماز ظهر و عصر و یک غسل هم برای نماز مغرب و عشاء انجام دهد.

البته این مسائل آسان هستند اما چون که جزء رساله هستند، باید اینها را بخوانیم.

مسأله: بطلان غسل مستحاضه متوسطه یا کثیره قبل از دخول وقت نماز

مسألة ۴۰ المستحاضة الکثیرة او المتوسطة إن اغتسلت قبل دخول وقت الصلاة فغسلها باطل. بل ان اغتسلت لاتیان صلاة اللیل ثم دخل وقت صلاة الفجر وجب علیها علی الاحوط تجدید الغسل و الوضوء.

یکی از وظایف این زن این است که غسلش را باید در وقت نماز انجام دهد؛ یعنی اینکه اگر برای نماز ظهر و عصر غسل می کند، تا ظهر شرعی نشده است، نباید انجام دهد. برای نماز مغرب و عشا هم همین طور است. اگر غسل را قبلا انجام داده، باطل است و دوباره در وقت نماز ظهر، باید اعاده اش کند.

انجام غسل استحاضه برای نماز شب

آقایان یک مسأله دیگر در اینجا گفته اند که مستحاضه برای نماز شب هم باید غسلی کند. اگر نماز شبش به نماز صبح وصل شد، بسیاری از آقایان گفته اند کافی است؛ ولی محل اشکال است و دوباره اول طلوع فجر برای نماز صبح، باید غسل دیگری انجام دهد. ولی این از اساس طبق فتوای ما نیست؛ برای اینکه نظر ما این است که مستحاضه وقتی وظایفش را برای نمازهای واجبش انجام داد، مثلا کثیره، سه غسل برای نماز و متوسطه، یک غسل و قلیله، احکام خودش را انجام داد، به حکم طاهره اند؛ بنابراين نمازهای مستحبی و آن برنامه های دیگر مثل رفتن به مسجد، احتیاج به غسل جداگانه ندارند. یعنی مثل یک آدمی است که دیگر مستحاضه نیست. زنی که مستحاضه نباشد، چه می کند. بله اگر جنب شد یا دستشویی رفت، از آن بابت باید غسل کند یا وضو بگیرد؛ اما اگر چنین نشد، حال این مستحاضه که این وظایف واجبه را انجام داده است، حال زنی است که مستحاضه نیست و زنی هم که مستحاضه نیست، بالاخره اگر دستشویی رفت یا خوابید، وضو می گیرد. بله؛ ما این را منکر نمی شویم؛ به حکم طاهر که می گوییم، معنی اش این نیست که اگر دستشویی برود، وضو نگیرد یا اگر جنب شد، نباید غسل جنابت به جا بیاورد؛ آنها سر جای خودشان هستند. اما اگر این چیزها پیش نیامد و فقط استحاضه است و دیگر آن واجبات را انجام داده است، برای اعمال دیگر کافی اند. البته خلافی است و این نظر ما و بعضی از آقایان است. نظر بعضی دیگر از آقایان مثل مرحوم آقای خویی، این نیست و می گوید برای هر کدامش باید غسل کند؛ یعنی مثلا برای نماز شبش باید غسل کند. خلاصه این دردسری است و به نظر ما این فتوای آقایان، خلاف اجماع است. اینکه گفته اند: "و المستحاضة اذا فعلت ما علیها کانت بحکم الطاهرة"، معقد اجماع و اجماع مسلمی است. معنایش هم واضح است. تاویلش می کنند. خلاصه نظر ما این طوری است که عرض کردیم.

مسأله: حکم طهارت بر مستحاضه ای که تمام واجباتش را برای نماز واجب انجام داده است

مسألة ۴۱۰. المستحاضة من ایّ قسم اذا أتت بکل ما یجب علیها لصلوات الواجبة فهی بحکم الطاهرة.

اين همان مطلبی است که عرض کردیم و مورد خلاف و اختلاف است. اما مثلا صاحب جواهر جزء دسته ماست و می گوید للاجماع المدعی علیه.[1] ولی بعضی از آقایان هم آن طور نظر داده اند و دائم الحدث حسابش کرده اند؛ یعنی می گویند آن غسل ها که برای نمازهای واجب است، ربطی به بقیه کارها ندارد. این خلاف اجماع است.

سوال: بعد از آن غسل ها حصول طهارت شد یا نشد؟

جواب: می گویند بعد از آن غسل ها فقط برای همان نمازی که خوانده، طهارت حاصل شده است. دلیلش این است که استحاضه اش که ادامه پیدا می کند، مقتضای قاعده این است که برای کار جدیدش باید طهارت جدید به وجود بیاورد. این نظر آنهاست. نظر ما اجماع علمای گذشته است که گفته اند: "المستحاضة اذا فعلت ما علیها لصلواتها کانت بحکم الطاهرة".

مسأله: تکرار غسل و وضو توسط مستحاضه، بعد از انقطاع خون و طاهر شدن

مسألة ۴۱۱. المستحاضة بعد انقطاع الدم عنها و صیرورتها طاهرة تأتی بکل ما یجب علیها لأول صلاة تصلیها بعد انقطاع الدم.

مستحاضه ای، استحاضه اش تمام و پاک شد. بعد از انقطاع دم استحاضه و پاک شدن، دوباره باید همه کارهایی که برای نمازهایش واجبند و قبلا انجام داده است، یکبار تکرار کند. دیگر پاک شده است؛ اما این یکبار را باید انجام دهد. یعنی وضو، غسل و هرچه هست، انجام دهد.

سوال: یعنی احکام کلی را یک دفعه دیگر انجام دهد؟

جواب: بله؛ اما انجام بعضی از کارها که دیگر لزومی ندارند، لازم نیست؛ مثل تعویض قطنه؛ چون دیگر خونی وجود ندارد، تعویض قطنه ای هم وجود ندارد. یا مثل بستن مندیل؛ موقعی که خونی وجود ندارد، برای چه مندیل ببندد؟ اما وضو و غسل ‌باید انجام شوند.

اما این زن پاک شده است؛ پس برای چه این کارها را بکند؟ دلیلش این است که غسل و وضویی که برای نماز انجام داده است، مال گذشته بود. فرض این است که بعد از نماز، خون استحاضه آمد که تا الان قطع شد. مثلا فرض کنیم یک ساعت بعد از نماز گذشته و در این مدت، استحاضه آمده و محدثش کرده است. خون استحاضه، حدثی است که به رافع الحدث احتیاج دارد؛ چون که فرض این است که ادامه پیدا کرد تا الآن که قطع شد؛ پس برای ارتفاع حدثش، یک دور باید آن اعمال را انجام دهد.

سوال: اما اگر خونی نیاید ...

جواب: از کی نیامده است؟ از همان موقع که نماز خوانده اگر نیامد، تمام شد. این غسل را کرد، خون قطع شد و نماز هم خواند. دیگر بعدش ... . اما اگر [خون] ولو کمی بعدش دوباره آمده است، باید این کارها را تکرار کند.

سوال: یعنی هر کدامش بود، باید همان وظیفه را انجام دهد؛ مثلا کثیره ...

جواب: کثیره یا قلیله، همان است و فرقی نمی کند.

سوال: اگر مستحاضه قلیله باشد که وظیفه اش وضو بوده است. دیگر چرا غسل انجام دهد؟

جواب: نه؛ اگر قلیله است، همان وضو کافی است. هر چه وظیفه بود. اگر وظیفه اش وضو باشد، دیگر غسل لازم ندارد. غسل عند اللزوم است. وضو هم عند اللزوم است. اگر احتیاجی نبوده است، لازم نیست.

مسأله: وظیفه زنی که نمی داند استحاضه اش از کدام قسم است

مسألة ۴۱ اذا لم تعلم المرأة بأن استحاضتها من أی الاقسام وجب علیها الفحص احتیاطا بادخال القطنة و ملاحظتها في وقت الصلاة؛ و لکن ان علمت قبل الوقت بأن استحاضتها لا تتغیر الی وقت الصلاة جاز لها الفحص قبل الوقت ثم تعمل بوظیفتها.

اگر مستحاضه شک کرد و نمی دانست این استحاضه اش از قسم قلیله، متوسطه یا کثیره است، باید فحص کند. فحصش هم با ادخال قطنه است. پنبه را داخل می کند به همان شرحی که قبلا گفتیم، اگر خون فقط روی پنبه هست، قلیله است. اگر داخل پنبه نفوذ کرد، متوسطه است. اگر از آن طرف پنبه خارج شده، کثیره است.

سوال: فحص در شبهه موضوعیه که لازم نیست؟

جواب: این مطابق روایت است و دلیل خاص دارد. دلیل خاص، صحیحه عبدالرحمن ابن ابی عبدالله از امام صادق (ع) است که این طور فرموده است:

"وَ لْتَسْتَدْخِلْ کُرْسُفاً فَإِنْ ظَهَرَ عَنِ الْکُرْسُفِ فَلْتَغْتَسِلْ".[2]

"ظهر" یعنی غلب علی الکرسف. کرسف یعنی پنبه. اگر داخل شده و غلبه کرده است، این دیگر باید غسل کند. اگر طوری بوده که تجاوز کرده و از پنبه خارج شده است، کثیره است و سه تا غسل دارد. اگر در پنبه مانده است، متوسطه است؛ یعنی یک غسل در شبانه روز هم بس است. این صحیحه عبدالرحمن ابن ابی عبدالله از امام صادق(ع) است.

همچنین مضمون صحیحه محمد بن مسلم از امام باقر(ع) چنین است:

"ثُمَّ تُمْسِکُ قُطْنَةً فَإِنْ صَبَغَ الْقُطْنَةَ دَمٌ لَا یَنْقَطِعُ فَلْتَجْمَعْ بَیْنَ کُلِّ صَلَاتَیْنِ بِغُسْلٍ".[3]

حضرت(ع) در این روایت فقط حکم مستحاضه کثیره را فرموده است. که پنبه را داخل می کند؛ اگر خون لا ینقطعی هست یعنی از پنبه، خروج هم کرده است، برای هر دو نمازی یک غسل دارد؛ یکی برای نماز صبح و یکی برای نماز ظهر و عصر و یکی برای نماز مغرب و عشا. این هم صحیحه محمد بن مسلم بود. لهذا با این دو صحیحه، از مقتضای قاعده خارج می شویم. چون آقایان فرمودند. شبهه موضوعیه است و مقتضای قاعده، در شبهه موضوعیه این است که فحص، واجب نیست. نمی دانیم این شراب یا آب است؛ لازم نیست فحص کنیم و می توانیم بخوریم.

لاتها طلبه ای را گرفته و او را کتک مفصلی زده و روی سینه اش نشسته بودند و شراب به حلق او می ریختند؛ آن بزرگوار هی می فرمود الحمدلله رب العالمین. لابد داستانش را شنیده اید. بعد خود این لاتها از او پرسیدند که با این وضع که این بلا را به سرت آوردیم، برای چه حمد و شکر خدا به جا می آوری. گفت برای اینکه من سالها از خدا شراب حلالی می خواستم و حالا خدا رساند!!

سوال: مستحاضه در اصل تکلیف می داند گردنش آمده است. حالا در قلیله و کثیره اش ...

جواب: فحص در قلیله و کثیره اش، واجب نیست. فحص که واجب نشد، اصالة البرائه جاری می شود. دوران بین اقل و اکثر هست و به وظیفه اقل اکتفا می کند و نسبت به اکثر، اصالة البرائه را جاری می کند. این مقتضای قاعده است. ولی خارج شدیم و گفتیم که به خاطر صحیحه عبدالرحمن و محمد بن مسلم، فحص، در اینجا واجب است.