درس خارج فقه استاد موسوی جزایری

موضوع: حیض/دماء ثلاثه/غسل های واجب/غسل ها/کتاب الطهارة

ذات عادت وقتیه و عددیه اگر به عدد ایام حیضش، در غیر وقت عادتش، خون ببیند

مسألة ۴۵ ذات العادة الوقتیة و العددیة ان رأت بقدر عدد ایام حیضها في غیر وقت عادتها بنت علی کونه حیضا. سواء کانت قبل الوقت ام بعده.

حالا کسی صاحب وقتیه و عددیه است. در موقع عادت وقتیه اش مثلا اول ماه، خون ندید و وقت دیگری خارج از ایام وقتش خون دید ولی به اندازه عدد عادتش هم بود. باید آن را حیض حساب کند‌؛ چون تعبدا ماهی یک مرتبه باید حیض شود. ولو اگر هم در وقت خودش نیامد، گاهی خارج از وقت هم می آید. حداقل اگر عدد عادتش مساوی بود، خودش هم اماره بر حیضیت است.

سوال: قاعدتا باید صبر کند شش روز تمام شود تا بفهمد.

جواب: بله؛ برای اینکه قضیه را بفهمد بایدصبر کند اما از اول با جمع بین تروک حائض و افعال مستحاضه احتیاط کند.

حالا بحث بر سر این است که اولا، العادة التی تکون امارة علی الحیضیة، بمحض الشروع، هو العادة الوقتیة. مثلا اذا کان وقت حیضها اول الشهر، فاذا صار اول الشهر کل ما تری من الدم فهو حیض.

اما عادت عددیه، برای تعیین عدد است؛ ولی اماره بر نفس حیضیت نیست و فقط مقدار عدد را معین می کند. حالا این قضیه در اینجا چطوری است؟ چند وجه نوشته ایم.

بررسی قاعده امکان در محل بحث

یکی اینکه ممکن است، از باب قاعده امکان باشد. "ما امکن ان یکون حیضا فهو حیض". «ممکن باشد» یعنی کمتر از سه روز و بیشتر از ده روز نباشد. از لحاظ اقل طهر هم که ده روز است مانعی نباشد. این شرایط اگر باشد، فیمکن ان یکون حیضا فهو حیض. پ

دیگر اینکه ممکن است منشأش اجماع باشد‌؛ چون در این مسأله، اجماع منقول هم داریم. اجماع منقول نزد ما موجود است و اجماع هم دلیلی است. خلاصه اما راجع به عادت عددیه که اماره باشد، نفس عادت عددیه، مقداری شبهه دارد و محل اشکال آقایان هم است؛ مرحوم سید کاظم، در عروه مطرح کرده است و همه در آن تردید کرده اند. آن وقت گفته اند که اگر عادت عددیه به اضافه صفات حیض هم باشد، [حیض است.] الصفات کأن تکون مثلا غلیظا اسود تخرج بحرقة و بدفع. اینها را صفات می گویند. اگر صفاتی داشت، ایرادی ندارد. چون خود صفات هم اماره اند. پس آقایان نسبت به این قضیه عادت عددیه، احتیاط کرده و گفته اند که کافی نیست؛ ولو از لحاظ عدد هم مطابق باشد‌؛ بلکه باید صفات را هم داشته باشد که در آن صورت دیگر حیض است.

سوال: یعنی بدون صفات، حکم به حیضیت نکرده اند.

جواب: نه؛ اشکال کرده و گفته اند فیه اشکال.

استشکل فیه الاعلام بأنه لا یتم علی اطلاقه بل فی ما إذا کان واجدا لصفات الحیض.

پس عادت عددیه فقط مقدار عدد را معین می کند و اماره به حیضیت نیست. پس "اذا کان الدم واجدا لصفات الحیض علی الأحوط بل الأقوی." بلکه اقوی است.

مناقشه در عموم قاعده امکان و اجماع منقول

سوال: قاعده امکان چطور رد می شود؟

جواب: عموم قاعده امکان، خیلی مواردش تخصیص خورده، لهذا خودش هم دلیل درستی ندارد. این طور خیلی [قابل اعتنا] نیست. اجماع هم که منقول است و نمی توانیم به آن اکتفا کنیم. از این جهت آقایان احتیاط کرده اند. ولی اگر صفات حیض را داشت، خوب است؛ چون خود صفات، اماره اند. البته اماره اند اما با عادت وقتیه، معارضه نمی کنند؛ یعنی در عادت وقتیه اگر خون دید و صفات را نداشت، حیض است. عادت، مقدم است.

ذات عادت وقتیه و عددیه، اگر خونی به غیر از عدد مورد عادت، در وقت حیضش دید

مسألة ۴۶٠. ذات العادة الوقتیة و العددیة ان رأت الدم فی وقت حیضها بغیر العدد المعتادة به ثم رأت الدم بعد ذلک مقدار عدد عادتها فإن لم یزد المجموع مع الفترة المتخللة بینهما علی العشرة، بنت علی حیضیة الکل. و ان زادت علی العشرة بنت علی حیضیة الدم الاول و الاولی الاحتیاط بالجمع بین تروک الحائض و افعال المستحاضة.

یک کسی عادت وقتیه و عددیه دارد و در خود وقتش خون دید و تمام شد. بعدش بار دیگری هم خون دید. اینجا ببینیم آیا دومی حیض است؟ اولی که در عادتش بوده، حیض است و شکی در آن نیست. بحث سر دومی است. اگر جمع بین دو خون، از ده روز تجاوز نمی کند، همه آن حیض است؛ چون که اگر تا ده روز خون ببیند، این ده روز حیض است. این را قبلا گفته ایم. چون عادت اولی که عادت وقتیه بوده، معلوم است که صد در صد خون حیض است. اما آن مازادش چرا حیض است؟ چون سر ده‌ روز قطع شده است، با روایات استظهار [حیض می شود]. روایاتی داشتیم که تا تمام ده روز، بنا بر حیضیت می گذارد. اینها را روایات استظهار می گویند. پس تا اتمام ده روز حیض است.

حالا کلام در این است که اگر خون دومی با اولی سرهم از ده روز تجاوز کرد، فقط همان عادت وقتیه اش را می گیرد و مازاد بر آن استحاضه است.

فإن لم یزد المجموع مع الفترة المتخللة بینهما علی العشرة، بنت علی حیضیة الکل و ان زادت علی العشرة بنت علی حیضیة الدم الاول.

بهتر این است که احتیاط کنیم.

ذات عادت وقتیه و عددیه اگر بیش از ده روز خون دید

مسألة ۴۶١. ذات العادة الوقتیة و العددیة ان رأت الدم اکثر من عشرة ایام بنت علی حیضیة ایام العادة ولو لم تکن واجدة لصفات الحیض و کون الزائد علیه استحاضة و لو کانت واجدة لصفات الحیض.

اگر چنانچه صاحب عادت وقتیه و عددیه، پشت سرهم خون را دید و ده روز بیشتر شد، می گوید به قدر عادت عددیه ای که داشته، [حیض است]‌؛ مثلا شش یا هفت روز یا هر چه که بوده، آنها را حیض حساب می کند و مازاد بر آن استحاضه است. آن خونی را که حیض حساب می کند، چون با عادت وقتیه اش مصادف شده است. این عادت وقتیه، اماره بر حیضیت است. عددش را از عادت وقتیه اش می گیرد. هر چه عادت عددیه اش هم بوده، همان عدد را حساب می کند. بعد أن، خرجت عن ایام عادتها (یعنی ایام عددیه اش)، خرجت عن ذلک تبنی علی کون الدم استحاضة.

ولو لم تکن واجدة ...

اينجا دیگر لازم نیست واجد صفات باشد. برای صفات حیض واجد باشد یا نباشد. چون که فرض اين است که هم زمان با عادت وقتیه اش بوده است. خود عادت وقتیه، اماره بر حیضیت است و احتیاجی هم به صفات حیض نیست. این را از مرسله طویله یونس می فهیم. مرسله طویله یونس معتبر است. چرا با اینکه مرسله است، معتبر است؟ چون "عن غیر واحد" دارد، معتبر هم هست. در آن مرسله، تصریح دارد که هر چه در ایام عادتش بوده، حیض است؛ ولو اینکه واجد صفات نباشد. لهذا صاحب وسائل(ره) این روایت را در بابی آورده که عنوانش را چنین نوشته است: "فی تقدّم العادة علی التمییز"[1] . مقصود از تمییز، تمییز به صفات است. یعنی اینکه خون در ایام عادت وقتیه اش هست؛ اما صفات حیض را ندارد. حالا حیض حسابش کنیم یا نه؟ می فرماید باید حیض حساب کنیم. همین روایت یونس را در آنجا ذکر کرده و دلالت بر همین مطلب هم دارد؛ یعنی تصریح دارد.

اين بحث تمام شد. الی هنا کان الکلام في تکلیف ذات العادة الوقتیة و العددیة. یعنی المرأة التی عندها عادة وقتیه و عددیة. وقتیة مثلا في اول الشهر. عددیة مثلا سبعة ایام او ستة ایام. فتم الکلام في هذا المقام. فندخل في بحث آخر و هو احکام ذات العادة الوقتیة فقط. یعنی المرأة التی عندها عادة؛ لکن عادة وقتیة؛ اما العدد غیر معلوم؛ قد یکون ستة ایام و قد یکون سبعة ایام.