درس خارج فقه استاد موسوی جزایری

موضوع: حیض/دماء ثلاثه/غسل های واجب/غسل ها/کتاب الطهارة

مبتدئه و وظایف او

مبتدئه به دختر بچه ای می گویند که اولین بار حیض می بیند. معمولاً از حدود سن سیزده سال، امکان حیض برای دختران نوجوان هست.‌ شرطش این است که کمتر از سه روز نباشد. اگر از ده روز تجاوز نکرد، همه اش حیض است. اگر از ده روز تجاوز کرد، باید به همان بحثی که قبلا گفتیم عمل کنیم. باید به صفات مراجعه کند. اگر صفات، سر پنج یا شش روز، از صفات حیض به صفات استحاضه تغییر کرده اند، به همان عمل کند. اگر هیچ‌ تمییزی نبوده و همه اش مثل هم است، رجعت الی عادة اقاربها و‌جعلت البواقی استحاضة. اما دلیل بر اینها روایات هستند. اما دلیل بر عمل به تمییز، روایاتی هستند که گفته اند حیض این است و این صفات را باید داشته باشد و اگر چنین نبود، حیض نیست. اینها حجتند پس باید به اینها عمل کنیم و اصحاب هم عمل کرده‌اند.

بحثی در روایت یونس در ما نحن فیه

حالا مطلبی داریم که در همین جریان و راجع به مبتدئه در روایت مرسله یونس است.[1] مثلا حضرت(ع) یک مرتبه فرموده است اقارب؛ یعنی تمییز را ذکر نکرده و مستقیما دومی را گفته است. سوال پیش می آید که چرا تمییز را نگفته است؟ جواب این است و ظاهرا این جواب را شیخ انصاری(ره) داده است.[2] می فرماید برای اینکه بعضی گفته اند سائل حمنة بنت جحش و بعضی گفته اند فاطمه بنت ابی حبیش است. یعنی هر دو هست. حالا یا این یا آن است. گفته اند که این زن وقتی شرح حال خودش را خدمت پیامبر(ص) داد. خودش گفت که مثلا چهل یا پنجاه روز و در مدت‌های طولانی [خون می آید] و همه اش هم به صفت حیض است. یعنی خودش فرض کرده بود که دیگر تمییزی وجود ندارد. پیامبر(ص) با او حرف می زد و داشت جواب او را می داد. چون خودش فرض کرده بود که چنین چیزی وجود ندارد، لذا پیامبر(ص) تفسیر قضیه تمییز و اختلاف صفات را ذکر نکرد. لذا به آنچه که از روایات دیگر استفاده می کنیم، عمل می کنیم و منافاتی با این روایت ندارد. بعدش شیخ(ره) فرموده است: "بل هو الغالب فی المبتدئة"؛ بلکه غالب در مبتدئه اين است که تمییزی نداشته باشد؛ برای اینکه خیلی جوان و مزاجش خیلی گرم است؛ حرارتش بالاست و لهذا هرچه خون می بیند، حتی اگر استحاضه باشد، باز به صفت حیض است. خونش خیلی غلیط و حار است و به خاطر حرارت مزاجش، به سوزش و حرقت بیرون می آید. چون که جوان و حار المزاج است. لهذا مبتدئه ها اغلب این طورند که تمییز ندارند. حالا اگر یک وقتی تمییز داشتند، باید به تمییز عمل کنند. پس این بحث گذشت. اگر تمییز نبود، نوبت به عادت اقارب می رسد. موثقه سماعه چنین می فرماید:

مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ رَفَعَهُ عَنْ زُرْعَةَ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ جَارِیَةٍ حَاضَتْ أَوَّلَ حَیْضِهَا فَدَامَ دَمُهَا ثَلَاثَةَ أَشْهُرٍ وَ هِیَ لَا تَعْرِفُ أَیَّامَ أَقْرَائِهَا فَقَالَ أَقْرَاؤُهَا مِثْلُ أَقْرَاءِ نِسَائِهَا فَإِنْ کَانَتْ نِسَاؤُهَا مُخْتَلِفَاتٍ فَأَکْثَرُ جُلُوسِهَا عَشَرَةُ أَیَّامٍ وَ أَقَلُّهُ ثَلَاثَةُ أَیَّامٍ.[3]

اقرائش یعنی حیض هایش، مثل اقراء فامیلهایش هستند. ما از کجا فهمیدیم که قوم و خویشانش مقصودند؟ گفتیم چون نگفته است: اقراء النساء؛‌ بلکه گفته است: "اقراء نسائها". نسائها یعنی زن های خودش. زن های خودش، قوم و خویشانش هستند. قبلا هم گفتیم که دلیل اینکه تمییز مقدم بر عادت اقران است، این است که تمییز اماره ای در بدن خودش است و حال آنکه اقران، در بیرون هستند. بنابراین اماریت اولی، مقدم است؛ چون اقوی است.

ناسیه

اقسامی داشتیم و‌ ‌این قسم ششم است. اقسام عبارت بودند از: ذات العادة الوقتیة و العددیة؛ ذات العادة الوقتیة دون العددیة؛ ذات العادة العددیة دون الوقتیة؛ مضطربه؛ مبتدئه و ناسیه. اینها شش مورد شدند.

وظیفه ناسیه

مسألة ۴۷ الناسیة التی نسیت ایام عادتها إن رأت الدم اکثر من عشرة ایام بنت علی الحیضیة الی عشرة ایام إن کان الدم وجدا لصفات الحیض. و إن لم یکن کذلک رجعت الی عادة اقاربها و مع فقدهن او اختلافهن، فالاحوط التحیض الی سبعة ایام في کل شهر و ان کان الاقوی التخییر الذی سبق ذکره.

حالا این ناسیه، یعنی کسی که عادتی داشته و یادش رفته است. هر چه فکر می کند، یادش نمی آید. چه کند؟ ما عرض می کنیم که چون عادتی یادش نیست، دیگر هیچ اعتبار ندارد. عادت، اعتبار ندارد.‌ عادتی ندارد و کالعدم است. اگر تمییز به صفات را دارد، به تمییز به صفات عمل می کند. اگر تمییز به صفات ندارد، به عادت اقرانش رجوع می کند. حالا اگر آنها را هم ندارد، چون قوم و خویش ندارد یا اگر دارد، مختلف اند، طبق همان که گفتیم، عمل می کند. طبق روایات، هفت یا شش روز از هر ماه یا ده روز از یک ماه و سه روز از ماه بعد را حیض قرار می‌دهد.

بحث این شش قسم تمام شد و قدری وضعیتشان را هم گفتیم. حالا باید سر مسائل متفرقه برویم که ان شاء الله چیزی ندارند و مهم نیستند.