درس خارج فقه استاد موسوی جزایری

موضوع: حیض/دماء ثلاثه/غسل های واجب/غسل ها/کتاب الطهارة

مسائل متفرقه

ترک عبادات مبتدأه، مضطربه، ناسیه و ذات عادت عددیه بمحض خون دیدن با صفات

مسألة ۴٧۴. المبتدأة و المضطربة و الناسیة و ذات العادة العددیة إن رأت دما واجدا لصفات الحیض او تیقنت بأن الدم یطول الی ثلاثة ایام، ترکت جميع عباداتها بمجرد رؤیة الدم؛ ولو بان بعد ذلک عدم کونه حیضا، قضاها. ولو لم تتیقن بذلک و لم تکن واجدة لصفات الحیض،جمعت بین تروک الحائض و افعال المستحاضة احتیاطا الی أن تتمّ ثلاثة ایام و لو تمّت الثلاثة جعلته حیضا.

اگر زنی عادت وقتیه داشت، همان روز اولی که خون دید، خود عادتش دلیل بر حیض بودن آن است. اگر عادت «وقتیه» نداشته باشد، چنین کسی علم غیب ندارد که خون تا سه روز ادامه پیدا می کند یا نه. اینجا تفصیل هست بین اینکه اگر صفات حیض را داشت، حیض حساب کند و اگر نداشت ولی یقین کرد به حیضیت و اینکه تا سه روز می ماند، به یقینش عمل کند و از همان روز اول، بنا بر حیضیت بگذارد.

لکن کلام در آن صورتی است که نه عادت وقتیه دارد و نه صفات را دارد و نه یقینی دارد. وقتی خون می بیند، از همان روز اول تکلیفش چیست؟ خوب حیض مشروط شده به اینکه سه روز بگذرد.

فرموده اند باید با جمع بین تروک حیض و افعال مستحاضه احتیاط کند تا اینکه سه روز بگذرد. آن وقت دیگر معلوم می شود که حیض است؛ البته به شرط اینکه از ده روز هم تجاوز نکند. که اگر تجاوز بکند، دیگر حیض نیست.

اما اگر به حیضیت یقین داشت، چرا به حیض عمل می کند؟ چون که قطع، حجت است و حجیت قطع بحثی ندارد. طبق قطعش عمل می کند. اگر این قطع نبود، صفات هم حجتند. چون بر حسب روایاتی که خواندیم صفات، اماره هستند. اگر صفات و قطع را هم نداشت، دیگر صِرف شک است و اماره ای هم نیست؛ پس باید احتیاط کند.

سوال: مراجعه به اهل و اقارب نمی خواهد؟

جواب: نه؛ [مراجعه به] اقارب در مورد عدد است. نه در مورد اینکه از چه وقت حیض شروع می شود.

ذات عادت اگر دوماه متوالی بر خلاف عادت سابقه اش خون دید

مسألة ۴۷۵. ذات العادة سواء کانت وقتیة ام عددیة ام وقتیة و عددیة، إن رأت الدم شهرین متتابعین علی خلاف عادتها السابقة بنحو واحد، تتبدل عادتها الی العادة الجدیدة؛ فمثلا کانت عادتها من اول الشهر الی الیوم السابع ثم تبدّلت العادة و رأت من العاشر الی السابع عشر الدم ثم طهرت، صارت عادتها من العاشر الی السابع عشر.

اين مسأله چنین است که اگر کسی عادت عددی داشت و مثلا پنج روز بود و بعدش این اعداد در یک ماه، هفت روز شد، اگر ماه دوم هم باز هفت روز شد، می فهمد که عادتش عوض شده و این هفت روز عادت جدیدش شده است. شايد در وقتیه هم بتوانیم این را بگوییم. یعنی اگر در دوماه پشت سر هم در وقت خاص مثلا اول ماه خون دید، یک عادت وقتیه می شود. حالا اگر دو ماه بعدش از دهم ماه شروع شد، عادت وقتیه اش عوض می شود.

اين بخاطر بحث هایی است که قبلا گفتیم که میزان در حصول عادت آن است که دو ماه پشت سر هم، مثل هم خون ببیند و البته عادت قبلی هم، به هم می خورد. منشأش هم مرسله یونس است که فرمود:

وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ یُونُسَ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: ... وَ إِنَّمَا جُعِلَ الْوَقْتُ أَنْ تَوَالَی عَلَیْهَا حَیْضَتَانِ أَوْ ثَلَاثٌ لِقَوْلِ رَسُولِ اللَّهِ ص لِلَّتِی تَعْرِفُ أَیَّامَهَا دَعِی الصَّلَاةَ أَیَّامَ أَقْرَائِکِ. [1]

امام [صادق] (ع) می فرماید چطور عادت با دو ماه یا سه ماه که مثل هم باشند، حاصل می شود؟ می فرماید لقول رسول الله؛ چون پیامبر(ص) این را فرموده است. کجا این را فرموده است؟ ببینید چه اجتهاد عجیبی است که امام [صادق(ع)] از کلام پیامبر(ص) کرده اند. فرموده است:

لِلَّتِی تَعْرِفُ أَیَّامَهَا دَعِی الصَّلَاةَ أَیَّامَ أَقْرَائِکِ.

عجیب است. واقعا اجتهاد امام معصوم(ع)، اجتهادی است که عقل هیچ بنی بشری به آن نمی رسد. یعنی به این واضحی نمی فهمد. می فرماید پیامبر(ص) که فرمود زمان حیضت نماز نخوان، نفرمود: "دعی الصلاة ایام قرئک". یعنی ایامی که قرئت هست؛ یعنی عادت به حیض داری. بلکه فرمود: "ایام اقرائک"؛ جمع آورد. اقراء یعنی چند حیض مساوی باهم. پس معلوم می شود که عادت با یک ماه حاصل نمی شود و الا پیامبر(ص) می فرمود: "ایام قرئک". پس اینکه فرموده است "ایام اقرائک"، اشاره به گذشته است که در این ماه های گذشته که مثل هم هفت یا پنج روز دیدی، چند ماه [باید باشد]. اقراء، جمع است. از اینجا می فهمیم که با یک ماه، عادت‌ حاصل نمی شود. بلکه حیض چند ماه‌ [لازم است]. اقلش هم دوماه است.

سوال: اقل جمع سه تاست.

جواب: نه؛ در روایت، بیشتر، دوتا به کار می رود. چون که تثنیه ندارد. از مفرد، سر جمع می روند. [توضیح اینکه] قال رسول الله(ص): "دَعِی الصَّلَاةَ أَیَّامَ أَقْرَائِکِ فَعَلِمْنَا أَنَّهُ لَمْ یَجْعَلِ الْقُرْءَ الْوَاحِدَ سُنَّةً لَهَا فَیَقُولَ لَهَا دَعِی الصَّلَاةَ أَیَّامَ قُرْئِکِ (پس فهمیدیم که پیامبر(ص) قرء واحد، یعنی یک حیض را برای عادت کافی نمی داند.) وَ لَکِنْ سَنَّ لَهَا الْأَقْرَاءَ (یعنی پیامبر(ص) برای زن، اقراء را سنت قرار داده است. اقراء یعنی چند حیض. یعنی همان چند حیضی که مساوی باشند. یعنی عادت با آنها محقق می شود و با یکی محقق نمی شود. بعد حضرت(ع) فرمود:) وَ أَدْنَاهُ حَیْضَتَانِ فَصَاعِداً الْحَدِیثَ."

کمترین این اقراء، دو حیض است. بیشتر هم باشد، اشکالی ندارد. این استدلال امام [صادق(ع)] خیلی جالب و عجیب است. یعنی اگر امام(ع) نفرموده بود، کسی تا روز قیامت نمی فهمید که از این "ایام اقرائک"، این مطلب را در بیاوریم.

مثل همان فرمایش حضرت امیر(ع) است که از ایشان سوال کردند از کجا فهمیدید اقل حمل، شش ماه است؟ حضرت(ع) فرمود: عرفناه من الجمع بین الآیتین؛ در یک آیه می فرماید: ﴿وَحَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلَاثُونَ شَهْرًا﴾[2] ؛ فصال یعنی شیر دادن. مدت حمل و فصال سر هم سی ماه است. در آیه دیگر فرمود: ﴿وَالْوَالِدَاتُ يُرْضِعْنَ أَوْلَادَهُنَّ حَوْلَيْنِ كَامِلَيْنِ﴾[3] ؛ یعنی بیست و چهار ماه باید شیر دهند. بیست و چهارماهش که رفت، شش ماه می ماند. فعرفنا بأن اقل الحمل ستة اشهر. شش ماه است.[4] تا وقتی که امیرالمؤمنین(ع) نفرموده بود، احد الناسی این را درک نمی کرد. این همان انتقال ذهن امام(ع) است. غیر از امام(ع) نمی تواند. چند جا داریم که امیرالمؤمنین یا امام باقر یا امام صادق(علیهم السلام) استدلالاتی به قرآن کرده اند که همه آنها معجزه اند و هیچ احد الناسی نمی تواند اینها را بفهمد مگر اینکه امام(ع) توجیه کند؛ اما وقتی توجیه کرد، خیلی روشن است. حالا همین که اقل حمل، شش ماه است، خیلی روشن است؛ چون می فرماید جمع حمل و رضاع، سی ماه است و بعد می فرماید رضاعش بیست و چهار ماه است؛ یعنی حملش شش ماه است.

سوال و جواب: قرء از اضداد است. هم یستعمل فی الطهر و هم یستعمل فی الحیض. یک نشانه ای دارد. آنکه به معنای طهر است، جمعش قروء است. آنکه به معنای حیض است، جمعش اقراء است. لذا وقتی که می فرماید: "دعی الصلاة ایام اقرائک"، یعنی ایام حیضت. وقتی که در قضیه طلاق می فرماید: ﴿یتربصن بانفسهن ثلاثة قروء﴾[5] ، یعنی سه طهر؛ یعنی سه پاکی.