درس خارج فقه استاد موسوی جزایری

موضوع: حیض/دماء ثلاثه/غسل های واجب/غسل ها/کتاب الطهارة

کفاره جماع در حال حیض

مسألة ۴٨۴. تجب الکفارة بالجماع في حال الحیض علی الأحوط وجوبا.

بنا بر احتیاط واجب اگر کسی در حال حیض نزدیکی کرد، کفاره بر او واجب می شود. اگر جماع در ثلث اول حیض باشد، کفاره اش یک دینار و اگر در ثلث دوم باشد، نصف دینار و اگر در ثلث سوم باشد، ربع دینار است. مثلا اگر فرض کردیم حیض، شش روز است، کفاره جماع در دو روز اول، یک دینار، در دو روز دوم، نیم دينار و در دو روز سوم، ربع دینار است. هر دینار، ۱۸ نخود طلاست. [یعنی یک مثقال] البته مثقال شرعی با مثقال صیرفی فرق دارد. مثقال صیرفی ٢۴ نخود است. اما مثقال شرعی که همان دینار باشد، ۱۸ نخود است. همین مطلب را هم نوشته ایم.

و کیفیته أن ایام الحیض تنقسم الی ثلاثة اقسام متساویة؛ فلو جامع في الثلث الاول منها وجب علی الرجل الکفارة بمقدار مثقال من الذهب الخالص (این مثقال، مثقال شرعی است؛ نه صیرفی) و هي في اصطلاح الشرع ثمانیة عشر حمّصة (یعنی نخود. زرگرها هم نخود می گویند؛ حالا گرم جایش آمده است و دیگر شاید نخود نگویند و به جایش گرم به کار می برند) و فی الثلث الثاني یکفّر بتسعة حمّصات من الذهب (نُه نخود) و في الثلث الأخیر یکفّر بأربع و نصف حمّصة من الذهب (در ثلث اخیر، ۵/۴ نخود بدهد) . فإذا کان حیضها ستة ایام، فللیومین الأولین حکمها و للیومین الوسطین حکمها و للیومین الاخیرین ایضا حکمها کما ذکرنا.

سوال: آیا بر زن کفاره ای نیست و فقط بر مرد است؟

جواب: بله؛ فقط بر مرد است.

دو دسته روایت پیرامون کفاره جماع در حال حیض

دلیلش روایت داود بن فرقد از امام صادق علیه السلام است.

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنِ الطَّیَالِسِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی کَفَّارَةِ الطَّمْثِ أَنَّهُ یَتَصَدَّقُ إِذَا کَانَ فِی أَوَّلِهِ بِدِینَارٍ وَ فِی وَسَطِهِ نِصْفِ دِینَارٍ وَ فِی آخِرِهِ رُبُعِ دِینَارٍ... [1]

اشکالش این روایت، این است که مرسله می باشد و از این بابت، ضعیف است.

در قبالش صحیحه عیص بن قاسم را داریم که منکِر کفاره است.

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ صَفْوَانَ عَنْ عِیصِ بْنِ الْقَاسِمِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ وَاقَعَ امْرَأَتَهُ وَ هِیَ طَامِثٌ (حیض است) قَالَ لَا یَلْتَمِسْ فِعْلَ ذَلِکَ (این کار را دنبال نکن) وَ قَدْ نَهَی اللَّهُ أَنْ یَقْرَبَهَا (خدا از نزدیکی در حال حیض نهی کرده است) قُلْتُ فَإِنْ فَعَلَ أَ عَلَیْهِ کَفَّارَةٌ (اگر انجام داد، چه چیزی گردنش می آید؟) قَالَ لَا أَعْلَمُ فِیهِ شَیْئاً یَسْتَغْفِرُ اللَّهَ.[2] (حضرت(ع) فرمود: چیزی به ذهنم نمی آید؛ اگر استغفار کند، کافی است)

پس این دو باهم تعارض می کنند. ولی گفته شده‌ است که روایت داود بن فرقد را بر استحباب حمل کنیم. ما اشکال کردیم که این مقداری صحیح به نظر نمی آید؛ چون که در اینجا تعبیر "لا اعلم فیه شیئا" یعنی هیچ چیزی در آن نمی بینم، موجب انکار حتی استحباب است. اگر مستحب باشد، امام(ع) چنین عبارتی نمی فرماید. بنابراین نفی وجوب نیست تا بر استحباب حملش کنیم. پس تعارض و تساقط می کنند و نوبت به اصالة البرائة می رسد. یعنی نمی دانیم آیا چیزی به عنوان کفاره واجب شد یا نه؟ پس اصالة البرائة در آن جاری است.

سوال و جواب: چرا آن را به طور کلی کنار نمی گذاریم؟ جواب: مشکلش این است که اصحاب به آن عمل کرده اند و معمول به است؛ لکن با وجود این معارضی که دارد، مقداری [پذیرفتن آن] مشکل است.

و المرجع بعد التعارض استصحاب العدم و لکن لأجل عمل مشهور القدماء بالطائفة الأولی لا یترک الاحتياط.

لکن بین متاخرین، فتوای به وجوب، مقداری ضعیف شده است؛ اما به خاطر اینکه بین قدما مشهور است، احتیاط واجب کردیم. لذا اگر ملاحظه کرده باشید، اولش ما گفتیم "تجب الکفارة علی الأحوط وجوبا". این "علی الأحوط وجوبا" به خاطر همان مشهور بین قدماست.

سوال: این مطلب عمده ای است؛ چطور در لسان اهل بیت(ع) فقط همین دو روایت آمده و سند یکی از آنها، ضعیف است. ؟

جواب: ما نمی دانیم در هر صورت روایات منحصر به همین دو تا هست.

عدم وجوب کفاره در وطی دبر حائض

مسألة ۴۸۵. لا کفارة في الوطي في دبر الحائض.

در وطی در دبر حائض، کفاره نیست. کفاره ای که گفته شده، مال وطی در قُبُل است.

مسکوک بودن طلا در کفاره حیض

مسألة ۴۸۶. الأحوط أن یکون الذهب مسکوکا في کفارة الحیض ولو أراد اعطاء القیمة فلیحسب قیمة المسکوک.

وقتی که گفتیم هیجده نخود در ثلث اول و نُه نخود در ثلث دوم و چهار و نیم نخود در ثلث آخر بدهد، باید از طلای مسکوک بدهد. خود دینار، مسکوک است؛ از این جهت یا باید دینار یا مشابهش طلای مسکوک باشد. اگر بخواهند، قیمت بکنند اشکال ندارد؛ البته قيمت مسکوک باید باشد؛ نه قیمت معمولی. غیر مسکوک را خَشْل می گویند.

وجوب کفارات اوقات ثلاثه حیض، در صورت جماع در اوقات ثلاثه

مسألة ۴٨٧. لو جامع زوجته الحائض ثلاث مرات في الاوقات الثلاثة أی الثلث الأوّل و الوسط و الأخیر، وجب عليه - علی ما ذکرناه من الاحتياط - جميع الکفارات بنحو ما ذکرنا و هو واحد و ثلاثون حمّصة و نصف حمّصة من الذهب.

معلوم است که اگر نزدیکی را در ثلث اول‌ و دوم و سوم تکرار کرد، هر سه کفاره به گردنش می آید؛ چون اصل، عدم تداخل است. اینها اسبابی جداگانه هستند و اصل، عدم تداخل اسباب است. لذا هر سببی برای خودش، سببیت مستقله دارد.

وجوب تکرار کفاره در صورت تکرار جماع

مسألة ۴۸۸. لو کفّر بعد الجماع في الحیض ثم جامع فعلیه کفارة اخری.

وجوب تعدد کفاره در صورت تعدد جماع

مسألة ۴٨٩. لو جامع الحائض مرات عدیدة، فالاحوط وجوبا تعدد الکفارة بعدد الجما

اگر چند بار جماع کرد، چند بار کفاره باید بدهد؛ چون اصل، عدم تداخل اسباب است.

لزوم کناره گیری از جماع در صورت علم به حیض در اثناء آن

مسألة ۴٩٠. ان علم بالحیض في اثناء الجماع، وجب عليه العزل عنها فورا. فإن لم یفعل وجبت علیه الکفارة.

اگر در اثنای جماع متوجه حیض شد، واجب است که کناره گیری کند؛ اگر نکرد، باید کفاره بدهد.

وجوب کفاره در صورت زنا با حائض یا وطی به شبهه با حائض

مسألة ۴٩١. إن زنی بحائض فالاحوط وجوبا إعطاء الکفارة و کذا لو وطئ بالشبهة بأن اشتبهت علیه الأجنبیة بالزوجة.

اگر نعوذ بالله با زنی زنا کرد و آن زن، حائض بود، باز احتیاط این است که کفاره بدهد؛ ولو اینکه روایتی که وارد شده، در مورد زن خود انسان وارد شده؛ ولی زنا را هم ملحق کرده است.

وجوب دادن چیزی به فقیر بر عاجز از کفاره

مسألة ۴٩٢. من لا يقدر علی الکفارة فلاولی اعطاء شیء للفقیر. و ان لم يقدر علیه فالاحوط وجوبا الاستغفار. و لو تجددت القدرة وجبت الکفارة.

گفتیم که اگر کسی بتواند کفاره بدهد، احتیاط واجب اين است که کفاره بدهد؛ اما اگر نمی تواند، احتیاط این است که به مقداری که می تواند، چیزی به فقیر بدهد. اگر هیچ نمی تواند، استغفار کند. چون در روایت آمده بود "استغفر الله".[3] اگر بعدا دارا شد و توانست کفاره بدهد، احتیاط این است که بدهد.

بطلان طلاق حائض

مسألة ۴٩٣. طلاق الحائض باطل و فیه تفصیل یأتي في کتاب الطلاق إن شاء الله تعالی.

از کفاره خارج شدیم. بحث بعدی راجع به طلاق حائض است. طلاق حائض، باطل است.