درس خارج فقه استاد موسوی جزایری

موضوع: حیض/دماء ثلاثه/غسل های واجب/غسل ها/کتاب الطهارة

مستحبات برای حائض

مسألة ۵٠٧. یستحب للحائض تطهیر بدنها من النجاسة الخبیثة الدمومیة و تبدیل القطنة و المندیل و أن تتوضأ (وضو بگیرد و در مصلایش بنشیند.) و ان لم تقدر علی ذلک تیمَّمت و جلست في مصلّاها وقت الصلاة و تذکر الله و تدعو و تصلی علی محمد و آل محمد (ع) و تقرأ القرآن و إن کانت مکروهة فی غیر هذا الوقت.

اگر برای وضو قدرت ندارد، تیمم بگیرد. در وقت نماز در مصلایش یعنی سجاده اش بنشیند و ذکر خدا را بگوید؛ دعا کند؛ بر محمد و آل محمد صلوات بفرستد و قرآن بخواند. اگر چه بر حائض، در غیر این وقت مکروه است؛ اما در این وقت اشکالی ندارد و مستحب است.

سوال: به اندازه وقت نماز [چنین است]؟

جواب: بله؛ [به اندازه] همان وقت نماز است.

سوال: فرق ندارد که اول وقت یا وسط وقت باشد؛ ولی به اندازه وقت نماز باشد.

جواب: در وقتهایی که می خواهد این مستحبات را به جای نماز انجام دهد. البته عزائم، مستثنایند.

کما یستحب لها الاتیان بالاغسال المندوبة کغسل الجمعة؛ و اما الاغسال الواجبة کالجنابة ففیه اشکال.

اغسال مندوبه مثل غسل جمعه، از حائض ساقط نیست. اما اگر غسل جنابتی گردنش باشد، انجام دادنش محل اشکال است و باید صبر کند تا اینکه پاک شود. اما اغسال مستحبه مثل غسل جمعه را می تواند انجام دهد.

سوال: "فیه اشکال" یعنی مشروعیتش معلوم نیست؟

جواب: بله.

سوال: مس میت و مانند آن، مثل جنابت می شود یا فقط جنابت این طور است؟

جواب: نه؛ کل اغسال واجبه این طورند. در اغسال واجبه، احتياطا صبر کند تا پاک شود.

ادله مستحبات برای حائض

حالا در اینجا هم این مقدار روایتش را نوشته‌ایم. اما راجع به اینکه در وقت نماز، مستحب است که این کارها را بکند، روایتی از امام صادق (ع) داریم که فرمود:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ عَلِیٍّ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: وَ کُنَّ نِسَاءُ النَّبِیِّ ص لَا یَقْضِینَ الصَّلَاةَ إِذَا حِضْنَ وَ لَکِنْ یَتَحَشَّیْنَ حِینَ یَدْخُلُ وَقْتُ الصَّلَاةِ وَ یَتَوَضَّیْنَ ثُمَّ یَجْلِسْنَ قَرِیباً مِنَ الْمَسْجِدِ فَیَذْکُرْنَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ.[1]

زن های پیغمبر(ص) این طور بودند که وقت نماز می نشستند و دعا می خواندند و وضو می گرفتند. این وضو هم وضوی صحیحی نیست؛ چون وضو در حال حدث اکبر است و این، صورت وضوست؛ نه اینکه وضوی حقیقی است. ولی مستحب است که این صورت را انجام دهد.

سوال: اینکه همسران پیامبر این کار را می کردند، چگونه دال بر استحباب است؟

جواب: چون ناقلش امام صادق(ع) است، معلوم می شود که بالاخره این اعتبار داشته است. اگر اعتبار نمی داشت، امام صادق(ع) نقلش نمی کرد.

سوال: بر وضوی باطل، چه اثری مترتب است؟

جواب: صورتش مطلوب است. صورت صلاة و صورت وضو، مطلوب است. این کارها را انجام دهد، مستحب و از بابت تشبه به صالحین و صالحات است. این عمل، تشبهی است.

و اما استحباب قراءة القرآن في هذا الوقت، لصحیحة معاویة بن عمار عن ابی عبدالله(ع):

۲۳۲۶- ۵- وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ وَ حَمَّادٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: ... إِذَا کَانَ وَقْتُ الصَّلَاةِ تَوَضَّأَتْ وَ اسْتَقْبَلَتِ الْقِبْلَةَ وَ هَلَّلَتْ وَ کَبَّرَتْ وَ تَلَتِ الْقُرْآنَ وَ ذَکَرَتِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ.[2]

معاویة بن عمار از امام صادق(ع) نقل کرده است که زمانی که وقت نماز شد، خیلی خوب است که وضو بگیرد و رو به قبله بنشیند؛ لا اله الا الله و تکبیر بگوید و قرآن بخواند و ذکر خدا را بگوید.

و اما استحباب الاغسال و الوضوءات المندوبة فلإطلاق أدلتها الشاملة للحائض.

دلیل اغسال مندوبه مثل غسل جمعه، [اطلاقات است.]

و أما الاغسال الواجبة الرافعة للحدث کالجنابة فللنهی عنها في صحاح محمد بن مسلم و الکاهلي و سعید بن یسار و لا یعبأ بموثة عمار الساباطي المعارضة لها؛ لعدم اعتبار روایته في مورد المعارضة مع ما هو اقوی سندا منها.

فرض این است که حدث حائض، ادامه دارد؛ از این جهت، انجام اغسال واجبه که رفع حدث می کنند، اعتباری ندارد و نمی شود هم غسلی انجام دهد که رافع حدث است؛ در حالتی که خودش هم از بابت حیضش، مستغرق در حدث است؛ پس این، قابل جمع نیست. مضاف بر این هم روایاتی داریم. یکی از آنها صحیحه محمد بن مسلم و دیگری صحیحه کاهلی و سومی صحیحه سعید بن یسار است که از غسل جنابت و اغسالی که رافع حدث اند، نهی کرده اند.

دلیل اغسال مندوب، اطلاقات است. آنها نهی هم ندارند. اما در اغسال واجبه، نهی داریم.

سوال: باقی اغسال در روایات آمده است یا فقط جنابت هست؟

جواب: نه؛ فقط اغسال واجبه هستند. از اغسال واجبه، نهی شده است. غسل مس میت را هم شامل می شود.

مکروهات برای حائض

مسألة ۵٠٨. یکره للحائض قراءة القرآن و حمله و مسّ حواشیه و بین الخطوط و الخضاب بالحناء و أمثاله.

قرائت قرآن در غیر وقت نماز، برای حائض مکروه است. آن را استثنا کردیم. اما اگر در غیر وقت نماز بخواهد قرآن بخواند، مکروه است. حمل قرآن هم مکروه است. مس خطوط قرآن که حرام است؛ اما مس حواشیش مکروه است. مس بین خطوط هم مکروه است. خضاب به حنا به این صورت که مثلا موهای سر و دستانش را حنا مالی کند، کراهت دارد.

اما دلیلش در موثقه ابی بکر حضرمی آمده است.

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی الْعِلَلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَمِّهِ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی بَکْرٍ الْحَضْرَمِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْحَائِضِ هَلْ تَخْتَضِبُ قَالَ لَا لِأَنَّهُ یُخَافُ عَلَیْهَا الشَّیْطَانُ.[3]

آیا به حنا خضاب می بندد؟ حضرت(ع) فرمود: نه‌؛ شیطان از این فرصت سوء استفاده می کند.

اما اینکه دستش به خطوط قرآن برسد، به دلیل صحیحه داود بن فرقد است.

مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ التَّعْوِیذِ یُعَلَّقُ عَلَی الْحَائِضِ قَالَ نَعَمْ لَا بَأْسَ قَالَ وَ قَالَ تَقْرَؤُهُ وَ تَکْتُبُهُ وَ لَا تُصِیبُهُ یَدُهَا.[4]

تعویذ یعنی چیزی از آیات قرآن می نویسند و این را به گردنش آویزان می کند. حضرت(ع) فرمود: اشکالی ندارد. حق هم دارد که این تعویذ را بخواند و بنویسد؛ اما به شرطی که دستش به آن نخورد. «مسّ آن» یعنی اینکه دستش به این کتابت بخورد، جایز نیست.

سوال و جواب: تعویذ از آیات قرآن است. این روایت، مربوط به حرمت است و مربوط به کراهت نیست. اینجا نوشته ایم: اما عدم اصابة یدها للخطوط‌؛ یعنی خود خطوط قرآن.

سوال و جواب: ... روایت، واضح است. چون دلیل دارد، واضح است.

اما قراءة القرآن و کراهة ما زاد علی سبع آیة و تأکّدها في مازاد علی سبعین آیة.

اینکه گفتیم قرائت قرآن مکروه است، قیدی دارد و آن این است که قرائت بیش از هفت از آیه، مکروه است. کمتر از هفت آیه، اشکالی ندارد.

ففي الباب ١٩ من ابواب الجنابة؛ ففي موثقة سماعة:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْجُنُبِ هَلْ یَقْرَأُ الْقُرْآنَ، قَالَ مَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ سَبْعِ آیَاتٍ.[5]

حضرت(ع) فرمود: تا هفت آیه اشکال ندارد. هفت آیه به بالا مکروه است. در روایت دیگر تا هفتاد آیه آمده است. لهذا جمعشان این است که تا هفت آیه مکروه است و کراهتش تا هفتاد آیه مؤکد می شود.

کراهت مس حواشی را در جنب گفته ایم. این هم ملحق است. همه احکامی که جنب دارد، حائض هم دارد. لهذا مس حواشی و بین سطرین و خطوط، کراهت دارد و این به استناد همان ادله ای است که در باب جنب گفتیم؛ چون احکام جنب و حائض متحدند. لهذا دیگر در اینجا بیان نکردیم؛ به اعتبار اینکه در باب جنابت، اینها را گفته ایم.

سوال: حتی اگر حافظ قرآن باشد، کراهت دارد؟

جواب: بله؛ خود خواندنش تا هفت آیه، کراهتی ندارد و از هفت آیه مکروه است. اما تأکد و شدت کراهت، این است که به هفتاد آیه برسد.