درس خارج فقه استاد موسوی جزایری

موضوع: نفاس/دماء ثلاثه/غسل های واجب/غسل ها/کتاب الطهارة

لزوم استبراء در صورت قطع شدن خون نفاس و احتمال وجود خون در باطن

مسألة ۵۱۷. إن انقطع دم النفساء و لکن احتملت وجود الدم في باطن الفرج، استبرأت بإدخال قطنة في الفرج؛ فإن خرجت نقیة اغتسلت و الا صبرت إلی انقطاع الدم.

در مورد حیض هم همین را گفته بودیم. زنی نفساء است و خونش به حسب ظاهر قطع شد؛ ولی احتمال می دهد که در داخل فرج، خون داشته باشد؛ چون میزان، فضای داخل فرج است. می فرماید باید استبراء کند. معنی استبراء این است که پنبه ای داخل می کند و بیرون می آورد؛ اگر آن پنبه به خون آلوده بود، معلوم می شود که هنوز خون هست و اگر به خون آلوده نبود، دیگر پاک است. احکام حائض و نفساء، در این نوع احکام، هیچ فرقی ندارند.

تجاوز خون نفاس از ده روز

مسألة ۵۱۸. إن تجاوز دم النفاس عشرة ایام، فإن کانت لها عادة عددیة فهو نفاس بعدد عادتها و الباقی استحاضه.

حیض هم همین طور بود. حداکثر نفاس ده روز است. اگر خون نفاس از ده روز، تجاوز کرد و عادت عددیه دارد و مثلا هر ماه، هفت یا شش روز خون می بیند، این عادت عددیه را میزان قرار می دهد. یعنی می گوید شش یا هفت روز، نفاس و باقی آن استحاضه است.

و إن لم تستقر لها عادة فهو نفاس الی عشرة أیام و الباقي استحاضة و یستحب احتیاطاً أن تجمع بین تروک الحائض و أعمال المستحاضة إلی ثمانیة عشر یوماً.

اما اگر عادتی نداشته و مثلا مبتدئه است که هنوز عادتی پیدا نکرده است، باید تا ده روز را نفاس حساب کند و زائد بر ده روز، استحاضه است. البته احتیاط مستحبی هم داریم سر قضیه اینکه آیا اکثر نفاس، ده روز یا هجده روز است. اگر از این بابت شک کردیم، بین ده روز و هجده روز احتیاط کند. احتیاط کند و هم اعمال نفساء و هم اعمال مستحاضه را انجام دهد. البته این احتیاط مستحبی است؛ چون ما به این نتیجه رسیدیم که اکثر نفاس، ده روز است. کما اینکه مشهور علما مخصوصا قدما همین ده روز را گفته اند و مطلب، نزد آنها مسلّم است. ولو روایاتی هم راجع به هجده روز داریم؛ اما این روایات، معرض عنه اند و قابل عمل نیستند.

زنی که عادت حیضش کمتر از ده روز است ولی در نفاسش بیش از عادتش خون ببیند

مسألة ۵١٩. المرأة التی کانت عادة حیضها أقل من عشرة أیام، إن رأت الدم في نفاسها أکثر من عادتها، فنفاسها أیام عادتها؛ فتترک العبادة فیها. و أمّا بعد ذلک إلی تمام العشرة فتخیّر بین ترک العبادة (من باب الاستظهار) و بین أن تعمل بعمل المستحاضة. و الأول الأولی؛ فإن تجاوز الدم العشرة فأیام عادتها نفاس و الباقي استحاضة و مع ترک العبادة في أیام الإستظهار یجب قضاؤها مع انکشاف الخلاف.

زنی هست که عادتش کمتر از ده روز و مثلا شش یا پنج روز است. حالا در نفاس، بیشتر از این مقدار دید. مثلا هشت یا نه روز دید؛ باید همان عادت عددیه اش را حساب کند. مثلا گفتیم که عادتش پنج روز بوده و طبق عادتش، یقینا پنج روز، نفاس است. بین پنج و ده روز را ایام استظهار می گویند. روایات ایام استظهار، مختلفند؛ استظهار یعنی یک، دو، سه روزی را هم مثل حیض حساب کند. بعضی از آنها یک روز دارند. در بعضی از روایات، دو روز و در بعضی سه روز آمده است. در بعضی دیگر تا تمام العشرة وارد شده است؛ یعنی مثلا پنج روز اول که نفاس است، تا تمام ده روز می رود. این روایات را هم داریم. بعضی گفته اند که مخیر است هر کاری کند و مستحب است. اگر نکرد، اشکالی ندارد. می تواند هم آن را انجام دهد. ولی مشهور این است که یک روز استظهار، واجب و مازادش مستحب است. یعنی تا دو، سه روز و تا تمام العشرة، مستحب است که استظهار کند. معنی استظهار این است که حکم حیض را جاری کند. در مورد نفاس، حکم نفاس را بر خودش جاری کند.

حالا باید این را هم بدانیم که این حکم، حکم ظاهری است و حکم واقعی نیست. برای اینکه این نمی داند خون در کجا متوقف می شود. تا ده روز استظهار می کند و خون تا یازده و دوازده روز جلو رفت و از ده روز تجاوز کرد. آن وقت موظف است که ایام عادتش را نفاس یا حیض و ما بقی را استحاضه حساب کند. آن وقت، تکلیف چند روزی را که استظهار کرده است، چه می شود؟ اینها حکم ظاهری اند و باید آنها را قضا یا اعاده کند؛ چون که این حکم، حکم واقعی نبوده و حکم ظاهری بوده است. تا ده روز، مطابق ظاهر استظهار کرده است. بعد خون، سر ده روز توقف نکرد و جلو رفت. آن وقت باید بگوید که همان ایام عادتش، نفاس است و بقیه دیگر نفاس نیستند. هرچه را هم که در ایام استظهار ترک کرده است، باید اعاده کند. چون که استظهار، حکم ظاهری است و حکم واقعی نیست.

سوال: اگر قبل از ده روز قطع شود، فرمودید که فقط ایام عادت ... .

جواب: بله؛ همان ایام عادتش مناط است.

سوال: اما در ذهن ما اين جوری نیست. نمی دانم مستند چیست؟

جواب: مستندش استظهار است.

سوال: نه؛ اصلا بحث استظهار ندارد. اصلا روز هشتم قطع شد و عادت این، پنج روزه است. این بحث اول است. این چیزی که می فرمایید از ده روز گذشت ...

جواب: ایام استظهار این است که از عادتش تجاوز کند. باید تا ده روز نرسیده است، استظهار کند. اگر سر ده روز قطع شد که کلش حیض است. این را قبلا گفتیم.

سوال: اینجا بر خلافش می فرمایید. دوباره از اول مساله را بخوانید؛ چیز دیگری است. می فرمایید: "المرأة التی کانت عادة حیضها أقل من عشرة أیام، إن رأت الدم في نفاسها أکثر من عادتها، فنفاسها أیام عادتها؛ فتترک العبادة فیها".

جواب: استظهار را بعدش گفته ایم. بعد نوشته ایم: "و أمّا بعد ذلک إلی تمام العشرة..."؛ تا تمام عشره استظهار می کند.

سوال: فرمودید که خیلی ها می گویند یک روز است.

جواب: بله؛ بعضی می گویند یک روزش واجب و ما بقی اش مستحب است. یعنی اگر تا ده روز هم استظهار کند، اشکالی ندارد و خیلی هم خوب است. اما بعدش اگر [از ده روز تجاوز کرد]، معلوم می شود که باطل بوده است و باید اعاده کند.

صاحب عادت در حیض اگر بعد از زایمان تا یک ماه یا بیشتر خون ببیند

مسألة ۵۲۰. ذات العادة في حیضها إن رأت الدم بعد الولادة متوالیاً في شهر واحد أو اکثر، تجعل الدم من أول رؤیته نفاساً بعدد أیام عادتها العددیة في الحیض و یکون الدم في عشرة أیام من بعد ذلک استحاضة؛ ولو صادفت عادتها الوقتیة. مثلا إذا کانت امرأة عادتها من الیوم العشرین الی الیوم السابع و العشرین، فإن ولدت في الیوم العاشر و رأت الدم مدة متوالیة کشهر کامل و کانت عادتها سبعة أیام، جعلت الدم من الیوم العاشر الی الیوم السابع عشر نفاساً و جعلت عشرة أیام بعد ذلک استحاضة. ولو کانت عادتها الوقتیة في تلک العشرة لم تعتن بها. ولو رأت الدم بعد ذلک، فإن صادفت عادتها الوقتیة فهو حیض ولو لم تکن في أیام عادتها فهو استحاضة.

در قضیه نفاس، عادت وقتیه، از بین می رود. مثلا عادت وقتیه ای در وسط یا آخر ماه داشته است و ولادت اول ماه بود؛ دیگر عادت وقتیه، اعتباری ندارد. بلکه همان وقتی که ولادت حاصل می شود، باید نفاس را حساب کند و دیگر خونش نفاس است. پس عادت وقتیه، ساقط می شود. اما عادت عددیه، سرجایش باقی است. عادت عددیه یعنی مثلا در طول سال همیشه شش روز حیض می شده است و حالا هم همان شش روز را باید بگیرد. اگر‌هفت روز بوده است، عادتش هفت روز می شود. هفت روز به عنوان عادت و تا ده روز به عنوان استظهار است. اگر از ده روز تجاوز کرد، معلوم می شود که استحاضه بوده و همان ایام عادتش درست بوده ‌است. پس این را گفتیم که در مورد نفاس، دیگر عادت عددیه را داریم؛ اما عادت وقتیه را نداریم. لهذا مثالی زدیم. فرض کنیم کسی از بیستم تا بیست و هفتم عادت عددیه و وقتیه اش بوده‌ است. وقتش از بیستم و عددش هم هفت روز تا بیست و هفتم بوده است. حالا بچه اش روز اول ماه متولد شد. از روز اول که متولد شد، نفاس حساب می کند و دیگر منتظر عادت وقتیه نمی ماند. اما آن هفت روزش درست است. حالا که از روز اول ماه، نفاس حساب می کند، تا هفت روز است. عادت عددیه، سر جای خودش هست. در مورد نفاس معمولا این طور است و با هشت روز و ده روز تمام نمی شود و تا بیست روز و یک ماه می رود. اگر نفاس ادامه پیدا کرد، بعد از اینکه عادت عددیه اش که‌ هفت روز بود، تمام شد، ده روز کامل باید استحاضه حساب کند؛ چون که ده روز، اقل طهر است و استحاضه، طهر، حساب می شود. پس از این هفت روز که نفاسش تمام شد، قطعا تا ده روز باید استحاضه حساب کند. بعد از این ده روز، اگر با عادت وقتیه ای که داشته است، مصادف شد، آن را حیض حساب می کند. دیگر نفاس هم نیست و حیض است. اگر مصادف با عادت وقتیه نبود، دیگر همه این، استحاضه است.

این مسائل برای آقایان ملموس نیست. اما خود زن ها اینها را بهتر می فهمند.

حکم خون ديدن غیر ذات عادت تا یک ماه یا بیشتر به صورت متوالی

مسألة ۵٢۱. غیر ذات العادة اذا رأت الدم متوالیا الی شهر واحد او اکثر، فإن حصل لها التمیُّز من حیث الصفات عملت بها و الا رجعت الی عادة أقاربها و الا فهو حیض إلی عشرة أیام و بعدها استحاضة.

حالا اگر فرض کردیم که زنی ذات العادة نبود و مثلا مبتدئه یا مضطربه بود و بچه اش متولد هم شد و خونش مرتب آمد و طول هم کشید و به یک ماه رسید، چه کند؟ اینجا باید نگاه کند که اگر تمیز یعنی اختلاف در صفات وجود دارد، آنکه به صفت حیض است، حیض حساب کند و آنکه به صفت استحاضه است، استحاضه حساب کند. اگر تمیزی در کار نبود و همه خون یک شکل است، چه کند؟ رجعت الی عادة اقاربها. به عادت اقاربش رجوع می کند. پس اگر مثلا یک ماه یا دوماه پشت سر هم خون می بیند، اگر تمیزی در کار هست، به تمیز عمل می کند. تمیز یعنی اختلاف در صفات حیض و صفات استحاضه. اگر این هم در کار نیست، به عادت اقاربش رجوع می کند؛ اگر آنها گفتند مثلا هفت روز یا هشت روز است، به همان عمل می کند. اگر اقاربی نداشت یا اینکه اقاربش مختلف بودند، قضیه حکم به عشرة أیام می آید؛ تا ده روز، حیض و ما زاد بر ده روز، استحاضه است.