درس خارج فقه استاد سیدمحمدعلی موسوی‌جزایری

موضوع: نماز میت/احکام اموات/غسل های واجب/غسل ها/کتاب الطهارة

ادامه مستحبات نماز میت

الخامس: أن یکون الفصل بینه و بین المیّت بمقدار لو هبّت الریح وصلت أطراف لباسه إلی المیّت.

یعنی طوری نزدیک باشد که اگر باد بوزد، لباس هایش به تابوت برسند. این مستحب است. دلیلش هم کلمات فقهاست؛ چون در وسائل روایتی ندیدیم. آنها یقینا بدون مدرک چیزی نمی گویند و حتما مدرکی برایش دیده اند.

السادس: أن یصلّي جماعة.

السابع: أن یقرأ امام الجماعة التکبیرات و الأدعیة جهراً و أن یقرأ المأمومون إخفاتاً.

در همه نمازها همین طور است. مستحب است که مأموم مثلا ذکر رکوع و سجود را آهسته بخواند. اما امام جماعت، بلند بخواند که مأمومین بفهمند. حالا در نماز میت هم همین طور است.

الثامن: أن یقف المأموم خلف الإمام إن کان واحداً.

اگر مأموم یک نفر است، درست پشت سر امام بایستد. اما اگر زیادند، دیگر خود به خود امکان ندارد که همه پشت امام باشند و از طرف چپ و راست تا مسافتی ادامه پیدا می کنند.

التاسع: أن یکثر المصلّي الدعاء للمیّت و للمؤمنین.

کسی که نماز میت می خواند، برای مؤمنین و مؤمنات و برای خود میت، زیاد دعا کند.

العاشر: أن ینادوا قبل الصلاة جماعة ثلاث مرّات الصلاة.

قبل از نماز، [سه بار "الصلاة" بگویند]. این مربوط به جماعت است و در فرادی چنین چیزی نداریم. اصل این از نماز عید است که وارد شده است سه مرتبه "الصلاة" بگویند؛ ولی در بقیه نمازها از جمله نماز میت هم تسری اش می دهند.

الحادي عشر: أن تقام الصلاة في محلّ یکثر حضور الناس فیه للصلاة علی المیّت.

نماز را در جایی برگزار کنند که به طور متعارف مردم بیایند. چون که هر چه اجتماع بیشتر باشد، ثوابش بیشتر است. علت این معلوم است و دلیل خاص نمی خواهد.

الثاني عشر: أن تقف الحائض فی الصلاة في صفّ علی حدة.

یعنی اگر زنی حائض است و می خواهد اقتدا کند، وسط بقیه نرود و حتی اگر یک نفر باشد، برای خودش جداگانه صفی تشکیل دهد و نماز بخواند. چون نماز میت از حائض هم صحیح است و مشروط به طهارت نیست. نماز میت از حائض و جنب، صحیح است.

سوال: اگر حائض تنها بایستد، آبرویش می رود.

جواب: این حیض برای زن ها قبیح نیست؛ چون متعارف است و همه آنها به حیض مبتلا می شوند. بله؛ می فهمند که علتی دارد که این کار را کرده است؛ ولی بالاخره مستحب است. اگر می خواهد ثواب به دست بیاورد، باید این کار را بکند. یعنی اگر ده صف هست، این زن پشت صف آخر، به تنهایی بایستد و اقتدا کند.

کراهت اقامه نماز میت در مساجد

مسألة ۶۱ إقامة صلاة المیّت في المساجد مکروهة إلّا في المسجد الحرام.

نماز میت خواندن در مسجد، مکروه است؛ ولی در مسجد الحرام، مکروه نیست.

یادم است که در سوسنگرد بودیم و برنامه را در مسجد گذاشته بودند. خدا سید خضر را رحمت کند که اعلام کرد مکروه است و ما در مسجد نمی آییم. میت را در خیابان و بیرون از مسجد آوردند و در آنجا نماز را خواندیم.

سوال: مکروه در اینجا به معنای قلّت ثواب است؟

جواب: مکروه در اینجا به معنای قلت ثواب نیست. روایتش را بخوانیم:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُوسَی بْنِ طَلْحَةَ عَنْ أَبِی بَکْرِ بْنِ عِیسَی بْنِ أَحْمَدَ الْعَلَوِیِّ قَالَ: کُنَّا فِی الْمَسْجِدِ (ما در مسجد بودیم) وَ قَدْ جِی ءَ بِجِنَازَةٍ (جنازه ای آوردند) فَأَرَدْتُ أَنْ أُصَلِّیَ عَلَیْهَا (تصمیم گرفتم که بر آن نماز بخوانم) فَجَاءَ أَبُو الْحَسَنِ الْأَوَّلُ ع (موسی بن جعفر (صلوات الله علیه) آمد) فَوَضَعَ مِرْفَقَهُ فِی صَدْرِی (حضرت(ع) چوب دستی داشت و آن را در سینه ام گذاشت) فَجَعَلَ یَدْفَعُنِی حَتَّی أَخْرَجَنِی مِنَ الْمَسْجِدِ (من را هل می داد تا از مسجد خارج کرد) ثُمَّ قَالَ یَا أَبَا بَکْرٍ إِنَّ الْجَنَائِزَ لَا یُصَلَّی عَلَیْهَا فِی الْمَسْجِد.[1] (در مسجد نباید نماز میت بخوانی.)

سوال: یعنی جایز نیست.

جواب: نه؛ کراهت است. چرا کراهت است؟ برای اینکه روایتی هم داریم که از امام صادق (ع) سوال شده است که اگر در مسجد بخوانیم [چطور است؟] حضرت(ع) فرمود عیبی ندارد.[2] یعنی در مسجد باطل نیست. اما مثل اینکه خلاف شأن مسجد است و از این جهت کراهت دارد.

سوال: در حیاط مسجد چطور است؟

جواب: حیاط مسجد، مسجد است یا مسجد نیست؟ فرق می کند. اگر مسجد است، نماز میت خواندن در آن مکروه است.

سوال: ابی بکر بن عیسی مجهول نیست؟

جواب: نه؛ معمول به است. اصحاب به روایتش عمل کرده اند و اشکال سندی هم نکرده اند.

سوال: می گویند بهتر است در زیر آسمان بخوانند تا زیر سقف نباشند.

جواب: آن بحث دیگری است. آن مستحب دیگری است. در صحرا باشد.

سوال: اگر حیاط مسجد وسیع است و در عین حال در زیر آسمان است ...

جواب: ربطی ندارد. اگر جزء مسجد است، کراهت دارد.

سوال: ... به‌ معنای قِلّت ثوابی نیست، چطور باید قصد قربت کنیم؟

جواب: نه؛ دیگر برگشتش به همین است که خلاف شأن مسجد است. بنابراین اصل نمازش مرجوح نیست که ترکش از فعلش بهتر باشد‌؛ اما خلاف شأن مسجد است. یعنی دو حیثیت هست. یک حیثیت، حیثیت بی احترامی به مسجد است و حیثیت دیگر، حیثیت نماز به عنوان عبادت است. از جهت عبادتیتش مرجوح نیست و راجح است. اما از جهت اینکه بی احترامی به مسجد است، بی احترامی به مسجد کار خوبی نیست و نباید باشد.

سوال: مصلّی معصیتی انجام داده است؟

جواب: معصیتی انجام نداده است. بی ادبی است. بی ادبی حرام نیست. مرجوح و مکروه است.

اما راجع به مسجد الحرام دلیلش چیزی است که شیخ فرموده است. فرموده است: "یکره أن یصلّی علیها في المساجد الا بمکة"[3] که گفته اند مرادش مسجد الحرام است؛ نه همه مساجد مکه. فرموده است: "دلیلنا علیه اجماع الفرقة".[4] دلیل، اجماع فرقه یعنی شیعه است. بنابراین شیخ(ره) مسجد الحرام را استثنا و بر آن ادعای اجماع کرده است.

سوال: پس دلیلش نمی تواند بی ادبی باشد. چون که اگر قرار است این باشد ... . باید چیزی تعبدی باشد.

جواب: چون اصلا یکی از ویژگیهای مسجد الحرام، خواندن نماز میت است. در مسجد الحرام به طور مرتب می آیند و نماز میت می خوانند. مسجد الحرام مخصوص این قضیه است.

سوال: در مراقد ائمه (علیهم السلام) از جمله نجف هم این را زیاد دیدیم.

جواب: بله؛ می خوانند.

0.0.0.0.1- دفن میت

مسألة ۶١۴. یجب دفن المیت بنحو تکتم رائحته (این میت در گرما می ماند و متعقن می شود. باید به نحوی دفن شود که بوی تعفن خارج نشود) و یؤمن من الوحوش (وحوش هم نتوانند به او برسند و آسیبی برسانند) و إن لم یکن معرضاً للوحوش، فالأقوی کفایة صدق الدفن في الأرض. (اما اگر در معرض وحوش نباشد، همین که دفن در زمین صدق کند، قید و بندی ندارد و کافی است. ولو مثلا حتی کمتر از یک متر باشد، صدق می کند که در زمین دفن شد و کافی است.)

سوال: در جاهایی که کفن دزدی می کند، آیا لازم است جوری دفن شود که نشود ... ؟

جواب: بله؛ درست است. این را اشاره کرده ایم.

و إن کان الأحوط استحباباً کون العمق بذلک المقدار علی کلّ حال، ثم إن خیف علیه من الوحوش (وحوش یا کفن دزدی) مع ذلک، وجب تحصینه بالبناء بالحجر و الطابوق و نحوه. (باید با بتون و آجر و سنگ محکمش کنند. طوری محکم شود که از این خطرات محفوظ بماند.)

حالا البته قیدی هم باید اضافه کنیم. مستحب است که اکثر عمق، سه ذراع باشد. سه ذراع یعنی چیزی حدود یک متر و نیم یا مقداری بیشتر.

سوال: ذراع از متر کمتر است.

جواب: نه؛ بیشتر است. پنج، شش سانت بیشتر است. ذرع که در سابق بوده است، از متر کمی بزرگتر بود که بعد آن را برداشتند و متر را به جایش آوردند.

سوال: اکثرش چقدر است؟

جواب: اکثرش سه ذراع است. و اکثره ثلاثة أذرُع.

سوال: یعنی بیشترش جایز نیست؟

جواب: پیامبر(ص) از آن نهی کرده است. آن هم مکروه است. وقتی پیامبر نهی کرده است، حمل بر کراهت می شود.

بنویسیم: "و اکثره ثلاثة أذرُع".

در بعضی روایات دارد: "الی الترقوة".[5] تا حد ترقوه ‌و پایین گردن. حدود یک متر و نیم یا یک متر و چهل سانت. اشخاص از لحاظ بلندی و کوتاهی قد هم مختلفند. فکر کنم متوسط، حدود یک و چهل یا یک و چهل و پنج باشد. خلاصه الی الترقوة دارد.

سوال: ... سه چهار متر پایین می روند تا بتوانند دو یا سه میت دفن کنند ...

جواب: اینها اشکالی ندارد. این چیزی که پیامبر(ص) فرمود، مال یک قبر بود. اما پیامبر(ص) که ناظر به دو یا سه قبر نبوده است. اینها مجبورند که این کار را بکنند. فوقش این است که پیامبر نهی کرده و کراهت دارد. حرام نیست.

سوال: در بعضی مناطق که آب زود در می آید، چگونه می شود؟

جواب: کمترش کنند. یک متر باشد که به آب نرسد. جایز نیست که در آب دفن کنند.