درس خارج فقه استاد موسوی جزایری

موضوع: شرایط وضو/وضو/کتاب الطهارة؛

شرائط وضو

شرط چهارم: مباح بودن آب وضو

شرط چهارم این است که:

ان یکون ظرف ماء الوضوء مباحا.

ظرف آب وضو هم باید مباح باشد. این شرط، شرحی دارد. اگر بخواهیم وضوی ارتماسی بگیریم و صورت یا دستمان را در ظرف قرار دهیم؛ یقینا این کار، تصرف حساب می شود.

در آب که تصرف می کنیم و آب هم در این کاسه‌ی غصبی است، این تصرف در کاسه حساب می شود؛ چون تموجی در آب ایجاد می کند. پس وضو باطل است؛ چون خود غسل و وضوی ما به صورت ارتماسی، مصداق غصب است. اگر عمل وضو که عبادت است، حرام شد، کار ما خراب می شود؛ چون نمی تواند عبادت صحیحی باشد.

اما اگر گفتیم کفی از آب را بلند می کنیم و به صورتمان می زنیم و کف دیگری بلند می کنیم و دستهایمان را می شوییم. این آب برداشتن، وضو نیست‌؛ بلکه مقدمه است. وضو به ریختن آب روی صورت و دست هاست. البته برداشت آب از کاسه غصبی، عمل حرامی است. وقتی که این کار، مقدمه وضو بود و خود وضو نبود، عیبی ندارد. پس مقدمه، عمل حرامی است؛ ولی خود وضو، صحیح است؛ مگر در صورتی که مندوحه ای نباشد. یعنی آب منحصر در همین آب موجود در کاسه غصبی باشد و آب دیگری نداشته باشیم که در این صورت بازهم وضو باطل می شود؛ چون وقتی میخواهیم وضو بگیریم باید مشتی از آب از این کاسه برداریم تا اینکه به صورتمان بزنیم یا دستهایمان را با آن بشوییم. خود آب برداشتن، عمل حرامی است. وقتی که مندوحه نبود، وضو گرفتن ما خود به خود مستلزم غصب است؛ ولو اینکه غصب، به وضو کاری ندارد و مقدمه است‌؛ اما اگر بخواهیم وضو بگیریم، باید کفی از آب از این کاسه برداریم و راهی نداریم. پس اگر بخواهیم این واجب را امثثال کنیم، حتما باید حرامی را انجام دهیم؛ چون آب دیگری وجود ندارد. آبی که می خواهیم از کاسه با مشتمان برداریم، عمل حرامی است و توضی، بر عمل حرامی متوقف می شود. این از مصادیق تزاحم می شود؛ یعنی اگر بخواهیم "لا تغصب" را امتثال کنیم، دستمان را نباید در این کاسه قرار دهیم؛ چون حرام و غصب است و اگر بخواهیم امر وضو را امتثال کنیم، مجوریم دستمان را در آب، قرار دهیم تا وضو بگیریم. پس اینجا بین واجب و حرام، تزاحم می شود. در اینجا حرام، مقدم است؛ چون ملاکش بالاتر است و به خاطر عمل واجب وضو، حق نداریم که عمل حرامی را مرتکب شویم. مثال دیگر اینکه آب در رودخانه و زمین غصبی بین راه هست و هیچ راه دیگری هم وجود ندارد. در اینجا حق نداریم به خاطر وضو و غسل از این زمین رد شویم‌. وضو و غسل ساقطند؛ چون بر غصب، متوقف می شوند و تزاحم بین واجب و حرام واقع می شود و در این صورت رعایت حرمت، مقدم و ملاکش اقوی است. هر عمل حرامی بر عمل واجب، مقدم است. پس وجوب وضو و غسل در اینجا سقوط می کند و باید تیمم کنیم.

پس بحث ما بر سه قسم شد؛ یک قسم، وضوی ارتماسی در کاسه غصبی بود که صد در صد باطل است و بحثی ندارد؛ چون برای وضو باید دستمان را در کاسه آب داخل کنیم و کاسه هم غصبی است؛ در نتیجه، خود این وضو مصداق غصب و باطل است. اما اگر وضو را به صورت انجام می دهد، دو صورت دارد؛ صورت اول این است که آب وضو در آب این کاسه منحصر است که بازهم وضو باطل است؛ چون تزاحم صورت می گیرد و امر وضو سقوط می کند. اما اگر دو کاسه داریم و آب حلال در ظرف حلال هست و ما به سوء اختیار خودمان کاسه حرام را انتخاب کردیم، اینجا عمل حرامی انجام داده ایم؛ ولی وضو، صحيح است؛ برای اینکه تزاحم وجود ندارد و ما قدرت امتثال واجب را از آب های حلال دیگری که در ظرف حلال هستند، داریم؛ ولی خودمان این راه غلط را انتخاب کرده ایم. فلهذا امر به وضو و غسل را داریم؛ ولی به سوء اختیار خودمان کفی از آب را برداشتیم و این کار، کار حرامی است. پس عمل حرام و واجبی را انجام داده ایم و وضو صحيح است. عمل حرام، باعث نمی شود، وضوی ما باطل شود؛ چون دست کردن در کاسه تا اینکه کفی از آب برداریم، خود وضو نیست؛ بلکه مقدمه است. خود آب هم حرام نیست؛ بلکه استفاده از کاسه حرام است. بنابراین وضو، صحيح است؛ چون آب حلالی را روی صورت و دستها می ریزیم. پس وقتی قدرت داشتیم، تزاحم بین حرام و واجب، حاصل نمی شود. در اینجا هم به وضو و هم به اجتناب از غصب، مأموریم؛ چون قدرت بر هردو را داریم.

شرط پنجم: ظرف وضو از طلا و نقره نباشد

شرط الخامس: ان لا یکون ظرف ماء الوضوء من اوانی الذهب و الفضة.

همان طوری که ظرف وضو، نباید غصبی باشد، از طلا و نقره هم نباید باشد؛ چون همان طوری که در غصب، تصرف، حرام است، اگر ظرف وضو، طلا و نقره هم باشد، حرام است و همان بحث های سابق بر می گردند.

شرط ششم: طهارت اعضای وضو

شرط السادس: طهارة اعضاء الوضوء.

اعضای وضو باید پاک باشند. حضرت امام(ره) این شرط را این گونه بیان فرموده است.[1] ما در اینجا تفصیلی قائل شده ایم. اعضای وضو حتما باید پاک باشند؛ ولی اگر چنانچه آبی که می خواهیم با آن وضو بگیریم، آب قلیل باشد، وقتی آب را برمی داریم و روی صورت یا دستانمان می ریزیم، آب و بدنمان نجس و وضو باطل می شود. اما اگر آن آب، آب کر و جاری است و با آن می خواهیم وضوی ارتماسی بگیریم، وقتی دست یا صورتمان را در آب قرار دادیم، پاک و وضو خود به خود صحیح می شود. اما اگر بخواهیم وضوی ترتیبی بگیریم و بخواهیم که صورت یا دستمان را زیر لوله متصل به کر، وضو دهیم، هم آن اعضا پاک و هم وضو حاصل می شود. پس ما این طور تفصیل دادیم.

شرط هفتم: نبود تنگی وقت، برای وضو و نماز

الشرط السابع: عدم ضیق الوقت عن الوضوء و الصلاة.

شرط هفتم این است که وقت، برای وضو و نماز، مضیق نباشد. یعنی وقت به گونه ای تنگ باشد که تا بخواهیم وضو بگیریم، نماز، قضا می شود. در این صورت باید تیمم بگیریم تا به نماز برسیم. مشکل در جایی است که اگر بخواهیم تیمم کنیم، بازهم نماز قضا می شود و اگر تیمم نگیریم، نمازمان باطل است؛ چون بی طهارت می شود. اینجا مثل فاقد الطهورین است و از باب احتیاط، وضو را باید گرفت و نماز را خواند و نماز هم قضاست.

شرط هشتم: قصد قربت در وضو

شرط الثامن: قصد القربة فی الوضوء.

شرط هشتم قصد قربت در وضوست؛ چون طهارات ثلاث یعنی وضو، غسل و تیمم، جزء عباداتند و وجوبشان تعبدی و منوط به قصد قربت است. یعنی اگر می خواهیم بدنمان خنک شود یا به خاطر ریا وضو گرفتیم و هدفمان فقط خدا نبود؛ در اینجا وضو باطل است.

شرط نهم: رعایت ترتیب در افعال وضو

الشرط التاسع: مراعات الترتيب فی افعال الوضوء.

باید ترتیب بین افعال وضو، رعایت شود. یعنی در ابتدا مستحبات وضو انجام می شوند و بعد از آنها صورت و بعد دو دست، شسته می شوند. بعد از آن مقدم سر، بعد پای راست و بعد پای چپ، باید مسح شوند. این ترتیب باید رعایت شود؛ چون که ماموربه است و اگر این کار را نکردیم، ماموربه حاصل نشده است. امتثال امر به اين است که ماموربه را به همان کیفیتی که هست انجام دهیم.