درس خارج اصول استاد جزایری

موضوع: اصول عملیه/ تنبیهات برائت/ تنبیه سوم، اخبار من بلغ

تنبیه سوم، اخبار من بلغ

اخبار من بلغ که گاهی از آن به «قاعده تسامح در ادله ی سُنن» تعبیر می شود. توضیح اینکه اعمال شرعی گاهی واجبات هستند که باید شرایط حجیت دلیل در آنها از جمله وثاقت راوی بررسی شود، اما در ادله سُنن _یعنی روایات دال بر مستحبات_ تسامح می کنیم یعنی دیگر لازم نیست آن شرایط را در نظر بگیریم، به این قاعده «اخبار من بلغ» هم می گویند چون اخبار من بلغ دلیل این قاعده است، می فرماید «من بلغه شيء من الثواب على شيء من الخير فعمله كان له أجر ذلك ( وإن كان رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله لم يقله)» البته چند روایت هستند که در وسایل آمده است.

یعنی هر کسی که از قول پیامبر(ص) به او خبر رسید که فلان عمل ثواب دارد، اگر به امید رسیدن به آن ثواب و اطاعت از کلام رسول الله، آن عمل را انجام بدهد به آن اجر و ثواب می رسد حتی اگر پیامبر آن حرف را نزده باشد. لذا اگر در یک دلیلی در مستحبات علم به کذب بودن آن نداریم اما مثلا راوی ثقه نیست می تواند آن عمل را انجام بدهد و به آن ثواب می رسد حتی اگر رسول الله آن حرف را نزده باشد.

روایت دیگر

هشام بن سالم ، عن أبي عبدالله عليه‌السلام قال : «من سمع شيئا من الثواب على شيء فصنعه كان له ، وإن لم يكن على ما بلغه»[1]

روایت دیگر

محمد بن علي بن بابويه في كتاب ( ثواب الأعمال ) عن أبيه ، عن علي بن موسى ، عن أحمد بن محمد ، عن علي بن الحكم ، عن هشام ، عن صفوان ، عن أبي عبدالله عليه‌السلام قال «من بلغه شيء من الثواب على ( شيء من الخير فعمله كان له أجر ذلك ( وإن كان رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله لم يقله)» [2]

روایت دیگر

أحمد بن أبي عبدالله البرقي في ( المحاسن ) : عن علي بن الحكم ، عن هشام بن سالم ، عن أبي عبدالله عليه‌السلام قال : «من بلغه عن النبي صلى‌الله‌عليه‌وآله شيء من الثواب فعمله كان أجر ذلك له ، وإن كان رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله لم يقله»[3]

اقوال وارده در دلالت اخبار من بلغ

در مورد دلالت اخبار من بلغ سه قول آمده است:

قول اول این است که مراد حکم اصولی باشد، قول دوم این است که مراد حکم فقهی باشد، قول سوم این است که مراد ثواب انقیادی باشد.

حکم اصولی اجمالا یعنی حجیت، یعنی خبری که در واجبات ما آن را ضعیف می دانیم و آن را حجت نمی دانیم در مستحبات آن را حجت بانیم و باید بنا بر حجیتش بگذاریم و حجیت از احکام اصولیه است.

حکم فقهی یعنی استحباب عمل، یعنی وقتی یک خبر ضعیفی دلالت بر استحباب عملی کرد آن عمل مستحب می شود و [گویا] امر استحبابی دارد. خوب، چطور مستحب است حال آنکه امر آن ثابت نیست؟ می گوییم به عنوان ثانوی مستحب است، یعنی به این عنوان که بلغنا خبرٌ عن رسول الله علی الثواب فی ذلک العمل، ما کاری نداریم خبر درست است یا غلط، همین بلوغ خبر یک عنوان ثانوی است که عمل را مستحب می کند.

اما احتمال سوم که ثواب انقیادی باشد به حکم عقل است، یعنی عقل حکم می کند بر اینکه مطیع امر خدا مستحق ثواب است، همان عقل حکم می کند که کسی که انقیاد بکند هم مستحق ثواب است. فرق اطاعت و انقیاد در این است که اطاعت در مورد امر قطعی است اما انقیاد در مورد امر احتمالی است. پس در مستحباتی که احتمالی هستند به حکم عقل یک ثواب انقیادی وجود دارد، البته علاوه بر ثواب انقیادی پیامبر(ص) هم تفضّل کرده و فرموده بیش از حد انقیاد من همان ثواب موعود که در خبر آمده را به شما می دهم، البته این خیلی بیشتر از انقیاد است و تفضّل از جانب خداوند متعال است.