درس خارج اصول استاد جزایری

موضوع: اصول عملیه/ تنبیهات برائت/ تنبیه پنجم، «الاحتیاطُ حسنٌ علی کلِّ حال»

تنبیه پنجم، «الاحتیاطُ حسنٌ علی کلِّ حال»

شیخ در این تنبیه می خواهد بگوید معنای برائت این است که این عمل ظاهراً بر مکلف واجب نیست، اما اگر مکلف بخواهد احتیاط بکند و آن حکم مشکوک را مراعات بکند اشکالی ندارد، به این می گویند حُسن احتیاط. اصاله البرائه وجوب احتیاط را رفع می کند اما حُسن آن را رفع نمی کند و احتیاط در همه حالی خوب است زیرا «الاحتیاطُ حسنٌ علی کلِّ حال»

چرا ؟ زیرا وقتی مثلا شک در حرمت لحم الإرنب کردیم اصاله الحل حرمت آن را رفع می کند، اما آیا یقین به حلیت به دست می آید؟ خیر، بلکه احتمال حرمت هنوز باقی است و اصاله الحل حکم به حلیت ظاهری می کند در حالی که احتمال حرمت واقعی هنوز باقی است، به خاطر رعایت احتمال حرمت که حکم الله الواقعی است «الاحتیاطُ حسنٌ علی کلِّ حال».

بررسی حُسن احتیاط در صورت اختلال نظام

مرحوم شیخ به اینجا که رسید فرموده این حُسن احتیاط یک استثنائی دارد و آن موردی است که احتیاط موجب اختلال نظام بشود، که در آن صورت حُسن احتیاط به هم می خورد و دیگر حَسَن نیست.

اختلال نظام یعنی نظم زندگی مکلف به هم بخورد و قادر به ادامه زندگی نباشد، مانند کسی که به دلیل شکهای مختلف و برای تحصیل حکم الله الواقعی تمام طول روز نماز قضا بخواند، اختلال نظام فی نفسه حرام است و هر کجا اختلال نظام پیش بیاید مانع از حُسن احتیاط می شود.

بررسی حُسن احتیاط در صورت عُسر و حرج

برخی علما عُسر و حرج را هم به اختلال نظام اضافه کردند چون شارع فرموده «ما جُعل علیکم فی الدین من حرج» پس اگر احتیاط موجب عسر و حرج شد دیگر حسن نیست. حرج به معنای مشقّت است و مراد از مشقت تحمّل سختی است مانند کسی که بخواهد برای نماز وضو بگیرد اما هوا خیلی سرد باشد و برای وضو باید یخ حوض را بشکند، ولو اینکه اگر وضو بگیرد مریض هم نمی شود اما خود این وضو برایش سخت است.

ما مخالف این نظر هستیم، زیرا به اجماع علما ادله نفی حرج فقط وجوب را بر می دارد، لذا اگر با همان مشقّت وضو گرفت و نماز خواند صحیح است زیرا تحمّل مشقّت حرام نیست، مبغوض هم نیست بلکه «أفضل الأعمال أحمضها»، خداوند تفضّلی کرده و وجوبش را برداشته اما اگر کسی بخواهد به خاطر خداوند مشقّت را تحمل بکند اشکالی ندارد، در ما نحن فیه اگر کسی بخواهد به خاطر إدراک واقع و مراعات حکم الله الواقعی و تحصیل تقوی به مشقّت بیافتد چه اشکالی دارد؟ لذا به نظر ما عُسر و حرج به اختلال نظام ملحق نمی شود.