درس خارج اصول استاد جزایری

موضوع: اصول عملیه/ شک در مکلّفٌ به/ تنبیهات علم اجمالی/تنبیه پنجم؛ وحدت و تعدد عنوان

مقدمه پنجم؛ وحدت و تعدد عنوان

یک شبهه ای است برخی تصور کرده اند که باید اطراف معلوم بالاجمال تحت عنوان واحد باشد، مثلا عنوان نجاست باید مردد بین چند کاسه باشد نه اینکه اطراف تحت دو عنوان باشد، اگر عنوان واحد باشد علم اجمالی منجز است اما اگر عناوین متعدد باشد علم اجمالی منجز نیست مثلا کسی بگوید علم اجمالی دارم به اینکه یا این کاسه نجس است و یا نماز ظهرم قضا شده است، آیا این علم اجمالی اعتبار دارد؟ اگر معتبر باشد مکلف هم باید از کاسه اجتناب بکند و هم باید نماز ظهرش را قضا بکند.

برخی گفته اند این علم اجمالی منجز نیست اما بسیاری از اعلام این علم اجمالی را هم منجز می دانند و وحدت عنوان را لازم نمی دانند، لذا هم باید از کاسه ها اجتناب بکند و هم نماز ظهرش را قضا بکند، باید احتیاط بکند و از همه اطراف تحت همه عناوین احتیاط بکند.

نظر ما هم مانند مشهور است و علم اجمالی را منجز می دانیم ولو اینکه تحت عنولن واحدی نباشد.

دلیل مطلب این است که میزان در منجزیّت علم اجمالی این است که یک حکم الزامی بر ذمه ما آمده باشد و اگر ملتفت به این شدیم که یک حکم الزامی بر ذمه ما هست، تحت هر عنوانی که باشد باید آن را رعایت بکنیم، در ما نحن فیه ملتفت شده ایم که یا کاسه ها نجس هستند و یا نماز ظهر قضا شده، پس التفات به یک حکم فعلی الزامی علی کل تقدیر در ذمه خود پیدا کرده ایم خواه این حکم، اجتناب از کاسه ها باشد خواه قضای نماز، باید هر دو طرف رعایت بشود چون میزان در تنجیز علم اجمالی وجود دارد، علم به حکم فعلی علی کل تقدیر آمده ولو اینکه مردد بین دو عنوان باشد.

بررسی مثال خنثای مشکل

یکی از مثالهای این تنبیه خنثای مشکل است که نمی داند زن یا مرد است، خنثای مشکل علم اجمالی دارد که یا زن و یا مرد است، پس هم تکلیف زن و هم تکلیف مرد را باید انجام بدهد.

از تکالیف زن حرمت نظر الی الاجنبی است و از تکالیف مرد حرمت نظر الی الاجنبیّۀ است، خنثای مشکل به هیچ کس نباید نگاه بکند، البته گاهی مسوِّغاتی دارد مانند عسر و حرج که آن موارد استثناء می شوند اما مطابق منجزیت علم اجمالی باید از نظر به هر دو گروه اجتناب بکند.

از دیگر واجبات زن علاوه بر حرمة النظر الی الاجنبی وجوب الستر است که تحت عنوان دیگری محسوب می شود و به بحث ما در این تنبیه ربط پیدا می کند، علاوه بر احتیاط در نظر وجوب الستر هم بر خنثای مشکل واجب است در حالی که عنوان وجوب الستر با عنوان حرمت نظر متعدد است و واحد نیست.

بررسی مثال بلل مشتبه

مثال دیگر خروج بلل مردد بین البول و المنی است، اگر بول باشد وضو واجب است و اگر منی باشد غسل واجب است، اینجا هم دو عنوان است اما فقها باز هم علم اجمالی را منجز دانسته و پیرامون آن بحث کرده اند و دو عنوان بودن بحث را مخل ندانسته اند.

بررسی فقهی تکلیف بلل مشتبه

در این مسئله اگر حالت سابقه مکلف حدث اصغر بوده باشد بعد بلل مشتبه از او خارج شده باشد اشکالی ندارد که بقاء حدث اصغر را استصحاب بکند چون حالت سابقه اش حدث اصغر بوده و الان شک در بقاء حدث اصغر دارد، اگر بلل مشتبه بول باشد حدث اصغر باقی است اما اگر منی باشد حدث اصغر تبدیل به حدث اکبر شده است، پس شک در بقاء حدث اصغر دارد و استصحاب می کند.

اما اگر متوضّی بود و بلل مشتبه خارج شد در این صورت حالت سابقه اش وضو داشتن بوده، پس حالت سابقه اش نه حدث اصغر بوده و نه حدث اکبر، الان که بلل خارج شده علم اجمالی دارد به اینکه اگر بول بوده وضو بر او واجب است و اگر منی بوده غسل بر او واجب است، و چون علم اجمالی دارد هر دو بر او واجب است.

این هم از مواردی است که از دو عنوان و دو خانواده هستند اما به خاطر علم اجمالی جمع بین آنها واجب شده است.