درس خارج اصول استاد جزایری

موضوع: اصول عملیه/ شک در مکلّفٌ به/ تنبیهات علم اجمالی/تنبیه ششُم؛ ثمره داشتن جریان اصل در اطراف

تنبیه ششم؛ لزوم ثمره داشتن جریان اصل در اطراف

آن اصل عملی که بنا بر جریانش می گذاریم باید ثمره داشته باشد در غیر این صورت جاری نمی شود، مثلا علم اجمالی داریم بر اینکه نجاستی در احد الکاسین افتاده اما یکی از دو کاسه غصبی است، اصاله الطهاره در کاسه اول جاری می شود اما در کاسه غصبی جاری نمی شود چون جریان اصاله الطهارة برای استفاده و جواز شرب است حال آنکه کاسه غصبی مطلقا جواز تصرف ندارد، لذا جریان اصاله الطهاره در کاسه غصبی ثمره ندارد و جاری نمی شود.

بر مسلک اقتضاء تنجیز علم اجمالی منوط به تعارض و تساقط اصول است و باید اصول در اطراف تعارض بکنند تا علم اجمالی منجز بشود، در ما نحن فیه که اصاله الطهاره در یک طرف جاری نیست تعارض اصولی رُخ نمی دهد و اصاله الطهاره در کاسه اول جاری و اطلاق ادله اصول شاملش می شود، تنجیر علم اجمالی بالتبع از بین می رود و مکلف می تواند از کاسه اول استفاده بکند.

آن بحث بر مسلک اقتضاء کاملا درست است زیرا ملاک تنجیز علم اجمالی تعارض اصول است و تعارض اصول متوقف بر جریان اصول در اطراف است و جریان اصول مشروط به ثمره داشتن است، اگر اصل عملی در یکی از اطراف ثمره نداشته باشد جاری نمی شود لذا اصل در طرف دیگر بلا معارض جاری شده و تنجیز علم اجمالی از بین می رود.

اما بر مسلک علیّت تامه باز هم همین نتیجه وجود دارد و اگر نجاست مردد بین دو کاسه باشد که یکی غصبی باشد اجتناب از کاسه اول واجب نیست.

دلیل این مطلب آن است که منجزیّت علم اجمالی مشروط به این است که متعلق آن یک حکم تکلیفی فعلی علی کل تقدیر باشد، علم اجمالی به حکم وضعی مانند ملکیت و طهارت و امثال آن هیچ اثری ندارد بلکه باید حکم تکلیفی باشد و فعلی علی کل تقدیر باشد، در ما نحن فیه حکم تکلیفی ما «وجوب الاجتناب» است، قطره نجاست یا در کاسه اول افتاده یا در کاسه غصبی، اگر در کاسه اول باشد واجب الاجتناب است اما اگر در کاسه غصبی افتاده باشد کاسه غصبی نجس می شود اما نجاست یک حکم وضعی است و ما به دنبال حکم تکلیفی وجوب الاجتناب هستیم، کاسه غصبی خودش وجوب الاجتناب از بابت غصبیّتش دارد و این نجاست جدیده وجوب الاجتناب دیگری نمی آورد و نهایتاً همان وجوب الاجتناب را تاکید می کند.

در نتیجه علم اجمالی ما منجز نیست چون حکم تکلیفی فعلی علی کل تقدیر در اطراف نداریم زیرا وجوب الاجتناب در کاسه اول فعلیت پیدا می کند اما در کاسه غصبی از بابت نجاست فعلیت پیدا نمی کند زیرا خودش از بابت غصبیتش یک وجوب الاجتنابی دارد و وجوب الاجتناب دوم تحصیل حاصل است، پس حکم تکلیفی فعلی علی کل تقدیر نداریم و علم اجمالی منجز نیست.