موضوع: فقه کاربردی/ روش های فقه کاربردی/ نقش زمان و مکان در استنباط/ بررسی شبهات

شبهه چهارم- عرفی کردن دین:

اصالت و قداست دین با نقش دادن به زمان و مکان در اجتهاد زیر سئوال می رود و سبب می شود دین دچار دائما در حال تغییر باشد در نتیجه دین عرفی می شود. دین عرفی آن دنیی که پیامبر آورده نیست. عرفی شدن دین سبب ملعبه شدن دین شود مثلا امروز حکم حرمت و روز دیگر حکم حلیت را برای مساله می گوید این سبب ملعبه شدن دین می شود این سبب می شود قداست دین آسیب ببیند بنابراین برای جلوگیری از این آسیب نیاید از نقش زمان و مکان در استنباط مطرح نشود

قلت: بلکه با نقش دادن به نقش زمان و مکان قداست دین حفظ می شود و بدون آن تقش قداست دین آسیب می پذیرد. توضیح آن الف- در موارد متعدد گفتیم نقش زمان و مکان در موضوعات است اما در حوزه حکام ثابت هستند و غیر قابل تغییر هستند نقش زمان و مکان در احکام نیست؛ روایات آن نیز نقل شد و به استناد شد« حلال محمد حلال الی یوم القیامه و حرامه حرام الی یوم القیامه» ب- بر این باور هستیم دین پیامبر اکرم، خاتم الادیان و رسول الله خاتم پیامبران است. این دین تا قیامت دین بشریت است و این پیامبر آخرین پیامبر است. برای گره گشایی از مشکلات زندگی مردم با برنامه دین گره گشایی از مشکلات انجام می شود. انچنان که احکام اولیه و احکام ثانویه و احکام ولایی و حکومتی کلید هستند نقش زمان و مکان کلید است بن بست ها را باز می کند مثلا اگر موضوع شطرنج در زمانی آلت قمار بودن است در زمانه ای دیگر ورزش فکری بشود و آلت قمار نباشد موضوع قمار عوض شده است و با تغییر موضوع حکم آن نیز تغییر می کند این بن بست شکن در دین است

پ- در خطابات قانوینه، وضع احکام به نحو قضایای حقیقه است، به نحو قضایای خارجیه نیست؛ اگر به نحو قضیه خارجی بود حکم برای این موضوع مثلا الی الابد موضوع تغییر نخواهد نکرد. قضایای خارجه نظر به خارج دارد مثلا طلاب درس مسجد خاتم الانبیاء منظم هستند اما قضایای حقیقه نظر به خارج ندارد بلکه نظر به واقع دارد مانند الخمر حرامٌ معنای آن این خمری که الان یا در آینده باشد حکم آن حرام است.

ج- قضایای حقیقه بازگشت به قضایای شرطیه می کند یعنی اگر خمر موجود بشود حرام است اگر برد و باخت موجود بشود حرام خواهد بود.

با این نکات مطرح شده دیگر زمان و مکان، سبب عرفی شدن دین نمی شود.

چ - عرفی شدن دین آن است که دین تابع عرف بشود ولی اگر موضوع به عرف احاله شود به معنی عرفی شدن نیست بلکه عرفی شدن دین به این معنی است که مثلا ریش تراشی حرام است و اگر همه این کار را انجام می دهد دیگر توجه به آن نشود مانند پوشش مانتو و پیدا شدن مو برای زن زیاد شود دیگر نگوید حرام است و دلیلی ندارد حرام بدانید در حالی که به دلیل مسلمانی حرام است، در نقش زمان و مکان سخن از تابعیت عرف نیست احکام تابع عرف نیست.

ه- برخی گفته اند اگر زمان و مکان دخیل در استنیاط باشد سبب از بین رفتن قداست می شود چنانکه دخالت دین در سیاست به قداست دین لطمه می زند لذا باید دین را از سیاست جدا بدانیم تا قداست دین حفظ بشود.

پاسخ: 1- سیاست به معنی حقه بازی و شیطنت به دین لطمه می زند و ربطی به دین ندارد.

2- سیاست به معنی مدیریت و ساماندهی جامعه، شأن دین است. مجمع البحرین در کلمه سوس می گوید: کان بنی اسرائیل یسوسهم انبیاهم، انبیاء در میان بنی اسرائیل حاکم بودن. در زیارت جامعه السلام علیکم یا ساسة العباد، امامان را به سیاست مداران خلق می خوانیم.

علی عبد الرزاق در کتاب الاسلام و اصول الحکم می نویسد: از اول تا آخر قرآن یک کلمه از سیاست نیست. برخی از روشنفکران داخلی بعد از او در این حرف دمیدند. ولی قرآن حضرت سلیمان و داود را ذکر می کند که حکومت گسترده داشت، حضرت یوست را ذکر می کند درباره او می فرماید« اجعلنی علی خزائن الارض فانی حکیم علیم». محتوای سیاست در متن قرآن است ﴿النبی اولی بالمومنین من انفسهم﴾ و مطالب دیگری در قرآن وارد شده است. بنابراین این ادعای کتمان حقایق است.

ز- دخالت دین در سیاست قداست دین را حفظ می کند و در غیر این صورت قداست شکسته خواهد شد. چون اگر دین در سیاسیت دخالت نکند سیاست در دین دخالت می کند و زمینه سلطه حاکمان جور بر جامعه و دین می شود. معنای دخالت دین در سیاست این است که دین حرف اول را در جامعه بزند.