موضوع: فقه کاربردی/ روش های فقه کاربردی/ عمومات و اطلاقات و اختیارات و ولایت مطلقه فقیه

کلید حل مسائل مستحدثه عبارت از احکام اولیه و ثانویه و نقش زمان و مکان در اجتهاد و اخذ به عمومات و اطلاقات و دیدن خطابات به نحو قضایای حقیقی و قانونی.

در اخذ به اطلاق نیز به مقدمات است که به آنها مقدمات حکمت گفته می شود حداکثر آنها پنج مقدمه است. یکی، متلکم در مقام بیان باشد. دیگری قرینه و قیدی در مقام نباشد، اگر قیدی در مقام بود بر اساس آن حکم را تفسیر می کنیم. سوم تقید ممکن باشد این قید به در مقام بیان بودن متلکم بر می گردد. چهارم انصرافی در مقام نباشد. گفتیم انصراف یا بدوی و یا حاقی و غیر بدوی است. انصراف بدوی ارزش ندارد مثال من المفطرات الاکل که انصراف به همین خوردنی ها و نوشیدنی ها است ولی این انصراف بدوی است. انصراف غیر بدوی از کثرت استعمال ایجاد شده و گاهی سبب فراموشی معنی اول می شود، مانند کلمه طلاب در این ایران که انصراف به طلاب علوم دینی دارد و معنای لغوی آن به فراموشی کشیده می شود.

مقدمه پنجم، قدر متیقن در مقام تخاطب نداشته باشد.

قدر متیقن گاهی لفظی است و گاهی غیر لفظی و خارج از مقام تخاطب است. قدر متیقن در مقام تخاطب مثلا اکرام نحویین می گوید اکرم العلماء که مد نظر نحویین است. اکرم العلما در تخاطب نظر به نحویین دارد لذا نمی توان غیر آنها را تکریم کرد. گاه قدر متیقن در غیر مقام تخاطب و خارج از مقام تخاطب است در مثال اکرم العلماء می دانیم فقها قطعا زیر محموعه علما هستند اما نمی دانیم غیر فقها مانند نحویین داخل در زیر مجموعه علما هستند؟ آیا می توان به اخذ قدر متیقن کرد و فقها را اکرام کند ولی نحویون را اکرام نکند.آخوند خراسانی می فرماید: یکی از مقدمات حکمت نبودن قدر متیقن در مقام تخاطب است. اگر قدر متیقن باشد متکلم می تواند به آن قدر متیقن اعتماد بکند و خللی در کلامش ایجاد شود. لکن سه اشکال مطرح می شود.

سه اشکال

اشکال اول- اگر عدم قدر متیقن در مقام تخاطب شرط باشد به هیچ اطلاقی نمی توان تمسک کرد. تمام شان نزول قدر متقین در مقام تخاطب می شود. جنگ خندق جتگ سختی بود. مشرکین عمرو بن ود جنگ آور خود را به میدان آورده بودند. آیه سوره احزاب نازل می شود

الأحزاب‌ ، الجزء 21، الصفحة: 420، الآية: 21

﴿لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَ الْيَوْمَ الْآخِرَ وَ ذَكَرَ اللَّهَ كَثِيراً﴾[1]

آیه شریفه می فرماید از پیامبر درس بگیرید که در معرکه داغ نمی ترسد این شان نزول آیه است؛ ولی از این آیه شریفه سوه بودن پیامبر استفاده می شود یعنی در تمام زندگی« کان رسول الله اشد الناس تواضعتا» در میدان جهاد و زندگی خانوادگی می توان از این آیه شریفه استفاده کرد ﴿الا خیرکم خیرکم لنسائه﴾ و استفاده می کنم کان رسول الله کان اشد الناس تواضعا فی علو مرتبته» در حالی که این آیه شریفه فقط شجاعت را گفته است اگر قدر متیقن در مقام تخاطب مقید باشد نباید آیه را به جاهای دیگر سرایت داد.

یلاحظ علیه

اولا-این محدود کردن اطلاق است. ثانیا- مورد مخصص نمی شود. قدر متیقن نعم دارد اما لا ندارد یعنی در این عرصه از پیامبر الگو بگیرید ولی الگو گرفتن در عرصه های دیگر را نفی نمی کند به عبارت دیگر قدر متقین اثبات حکم را دارد ولی نفی آن را ندارد در مساله شجاعت می گوید به پیامبر اقتدا کنید اما نگفته در دیگر موارد به پیامبر اقتدا نکنید. ثالثا- اگر قدر متیقن در مقام تخاطب مانع اخذ به اطلاق است چرا در غیر مقام تخاطب مانع نیست. به هر حال قدر متیقن را در مقام تخاطب محدود کرده است در مثال اکرم العلما قدر متیقن فقها هستند چرا اینجا مانع نباشد بنابراین نباید قدر متیقن در مقام تخاطب را از مقدمات حساب کرد و سلمنا اصلا نبودن قدر متیقن در مقام تخاطب یکی از شرایط اخذ به اطلاق است. این چیز مستقلی نیست بلکه به مقدمه دوم بر می گردد که قیدی در مقام بناشد این قید گاه انصراف و گاه قدر متیقن است لذا مقدمه مستقلی به نظر نمی رسد.

قدر متیقن مانند مورد مخصص نمی شوددر الگو گیری از پیامبر اثبات را دارد اما نفی را نمی گوید یعنی در عرصه های دیگر می توان اقتدا کرد.

بنابراین از پنج مقدمه اطلاق به دو مقدمه رسیدیم یکی در مقام بیان باشد و دیگری قیدی اقامه نکرده باشد این چنین اطلاقی کلید در حل مسائل مستحدثه است.

روش وکلید پنجم- اختیارات حاکم و ولایت مطلقه فقیه

اختیارات حاکم چقدر است و گسترش آن از عناوین اولیه یا ثانویه است و آیا این اختیارات می تواند احکام ثابت دین را تغییر بدهد یا نمی تواند؟ اختیارات ولی فقیه در حوزه شخصی افراد چقدر است؟ امام راحل در مجلس درس می فرمود اگر حاکم گفت باید عبایی که بر دوش دارد یا بدهد باید اطاعت کند. این کلید سرنوشت ساز است و چه بسا مهمترین کلید در حل مسائل مستحدثه اختیارات ولی فقیه خواه حکومت اسلامی تشکیل شده یا تشکیل نشده باشد مانند فتوای آیت شیرازی بزرگ« الیوم استعمال تنباکو به ای نحو کان در حکم محاربه با امام زمان است» درحالی در زمان پیامبر تنباکو مطرح نبوده و میرزای شیرازی حکومت نداشت.