موضوع: فقه کاربردی/ روش های فقه کاربردی/ اختیارات و ولایت مطلقه فقیه/ ولایت فقیه از احکام اولیه یا ثانویه

بحث در اختیارات ولایت مطلقه فقیه با دیدگاه امام راحل بود. یعنی همان اختیاراتی که معصوم در زمان حضور دارد ولی فقیه در عصر غیبت دارد و نیز ولایت فقیه را از احکام اولیه بدانیم. و از چهارچوب احکام اولیه نباشد البته ولایت مطلقه فقیه از احکام اولیه چیزی است و از چارچوب احکام اولیه دانستن چیز دیگری است. ولایت مطلقه از احکام اولیه است یعنی مانند نماز و روزه وجوب اطاعت دارد. این معنای احکام اولیه است

ولی یک فرق اساسی بین احکام اولیه در اینجا با احکام اولیه دیگر وجود دارد. فرق اساسی این است که دیگر احکام اولیه ابدی هستند «حلال محمد حلال الی یوم القیامه و حرامه حرام الی یوم القیامه»، نماز و روزه در ماه رمضان همیشه واجب است مقطعی نیست؛ در بحث نقش زمان و مکان مکرر آن را مطرح کردیم گفیتم حکم خداوند تغییر نمی کند ولی موضوع تغییر می کند که به تبع آن حکم تغییر می کند.مثلا روزی شطرنج اسباب قمار بود و روز دیگر ابزار ورزش فکری می شود. با تغییر موضوع حکم تغییر می کند به عبارت دیگر موضوع نقش معروض را دارد و حکم نقش عرض را دارد و یا اینکه موضوع نقش علت را دارد و حکم نقش معلول را دارد. امام راحل که مساله نقش زمان و مکان در اجتهاد را مطرح کرده اند به این نکته دائما تذکر دادند که با تغییر موضوع حکم تغییر می کند ولی حکم بدون تغییر موضوع تغییر نمی کند مانند خون در زمانی منفعت محلله عقلایی نداشت ولی در زمان منافع محلله زیادی دارد. اما حکم ولی فقیه مقطعی است چه بسا برخاطر ضرورت مقطعی است مثلا لزوم ماسک زدن و رعایت فاصله اجتماعی مقطعی و برای شرایط کرونایی است؛ البته خود ولایت فقیه مقطعی نیست. دیگر احکامی که ولی فقیه دارد مانند احکامی که مجمع تشخیص مصلحت نظام مطرح می کند مقطعی است مثلا مدت ده سال خواهد بود بعد از ده سال به حالت اولیه بر می گردیم.

سئوال- نوح بن دارج که نماینده امام جواد و امام هادی علیهما السلام بود این قدرت و اختیاراتی که برای ولی فقیه ثابت می کنیم ثابت است به عبارت دیگر آیا در زمان معصوم نیز نمایندگان و اصحاب قدرت دارند؟

پاسخ- در زمان حضور قدرت آنها در حدی است که امام معصوم به آنها داده اند. به این بیان شخصی در معامله ای وکیل امام علیه السلام است روشن این وکالت به معنای وکالت مطلق نیست پس وکالت محدود در موضوع خاص است و گاه وکالت مطلق داده می شود مثلا امام در مدینه و وکیل او در خراسان یا در بغداد و یا در کوفه است امام علیه اسلام به وکیل خود اختیار مطلق می دهد؛ بنابراین حساب زمان حضور از زمان غیبت جدا است. در زمان غیبت ما هستیم و اطلاق روایات ولایت فقیه است اما در زمان حضور قضیه خارجیه است که باید دید چقدر امام به آن اختیار داده است.

ولی فقیه مرتکب اشتباه شود

مساله دیگر که در ولایت مطلقه فقیه مطرح است آیا ولی فقیه نماینده امام معصوم اشتباه می کند یا اشتباه نمی کند؟ در زمان حضور نماینده امام معصوم مرتکب اشتباه می شود؟

پاسخ- عصمت به معنای گسترده برای پیامبران و امامان است اما دیگران غیر معصوم هستند امکان اشتباه دارد و فرقی بین زمان حضور و عصر غیبت نیست. حدود شش نفر از استانداران امام علی علیه السلام مانند مثقله و منذر بن جارود عبدی مرتکب خلاف شدند امام علی آن را احضار و عزل کرد منتهی این سیره امام علی بود که به مجرد گزارش نسبت تخلف فرمانداری ترتیب اثر نمی داد بلکه بعد از بررسی گرازش غلط می بود علاوه بر اعاده حیثیت شخص را در مسئولیت ابقاء می کرد ولی در صورت صحت گزارش اشد برخورد و مجازات را انجام می دادند. ابن هِرمَه مسئول بازار اهواز بود – آدرس حدیث در مستدرک وسایل است- به امام علی علیه السلام گزارش دادند تخلف می کند از مجرمین پول زور می گیرد، بازرس های امام علی گفتند صحت دارد امام علی به استاندار خود در اهواز نامه نوشتند چند نکته راجع به ابن هرمه عمل کند؛ یک، او را از مسئولیت عزل کرده و به همه دوائر دولتی و غیر دولتی اعلام کند، دو در نماز جمعه او را احضار کند و سی و پنج ضربه او را بزند، سه، او را زندان بکم و پاهای او را با کمر بند محکم ببند وفقط به هنگام ضرروت پای او را باز بکن و هوا خوری به او ندهد چهار، او را در بازار بچرخاند و اعلام کند از هر کس پول زور گرفته است از پول شخصی ابن هرمه پرداخت بکن. پنجم یک ماه دیگر اگر دیدیی تلف نمی شود در نماز جمعه سی و پنج ضربه شلاق به او بزند. امام علی علیه السلام به رفاعه می نویسد اگر کمترین ارفاغی در حق او بکنی تو را عزل خواهم کرد «اعزلک اخبث عزله». امام علی نسبت به منسوبین به حکومت خود داشتند. بنابراین نمایندگان امامان معصوم در زمان حضور و در زمان غیبت معصوم نیستند.

گروهی از اصحاب متخلف عامد نبودند مانند کمیل که نباید به جنگ با بنی امیه می رفت محل ماموریت خود را خالی کرد و باعث شد توسط بنی امیه به شهادت برسد.

بعضی با این تعبیر ولی فقیه که معصوم نیست می خواهند از زیر اطاعت ولی فقیه فرار کنند« کلمه حق یراد بها الباطل» یعنی ولی فقیه و مالک اشتر معصوم نیست ولی این به معنای اطاعت نکردن فرماین او نیست و در غیر این صورت سنگ روی سنگ بند نمی شود. پس عدم عصمت ولی فقیه به معنای عدم وجوب اطاعت نیست. در باب اطاعت عدالت لازم است نه عصمت. بنابراین ولی فقیه اگر جای معصوم است باید دستورات او را اطاعت کرد و تا وقتی اشتباه ولی فقیه احراز نشده و اثبات نشده اطاعت لازم است. برخی توهم می کنند با انتقاد از ولی فقیه و اشکال کردن بهانه می گیردند که از ولی فقیه اطاعت نکنند در حالی که اصل اطاعت از ولایت فقیه است.