1- جلسه نهم اصول 18 مهر 1402

امام علی: رُبَّ قَوْلٍ أَنْفَذُ مِنْ صَوْلٍ. قصار 394

چه بسیار سخنهایی که از حمله کردن و اعمال قدرت نافذتر است.

باید دید این قدرت را کجا بکار گرفت، اگر بجا بکار گرفته شود تاثیرش از شمشیر بیشتر است.

بحث در این جلد دوم پیرامون حجج شرعیه بود، اولین حجت شرعی قطع است که مفصل بیان شد، دومین حجت شرعی ظنون هست.

در دو مقام باید بحث کرد:

یک. مقام ثبوت، دوم مقام اثبات

در مقام ثبوت این بحث مطرح شد که هل یمکن التعبد بالظن؟

گفته شد امکان در اینجا امکان وقوعی است (نه امکان ذاتی و نه به معنای احتمال) یعنی آیا از تعبد بالظن محالی لازم می آید یا نمی آید؟ اجتماع مثلین یا اجتماع ضدین ، تناقض در مبادی یا در ملاکات پیش می آید یا نه؟ گفته شد بوجود نمی آید آنچنان که در عرف چنین تناقضی دیده نشده است.

بعد وارد مقام اثبات شدیم؛ در مقام اثبات گفتیم بعضی حجج اعتبارشان کالقطعی است، کحجیت خبر الواحد، بعضی از ظنون عدم اعتبارشان قطعی است کالقیاس؛ انما الکلام در جایی که شک داریم که آیا مظنه ای حجت هست یا نیست، اصل بر عدم حجیت است یا اصل بر حجیت؟

اگر اصل عدم حجیت بود، اثبات حجیت یحتاج الی الدلیل و اگر اصل بر حجیت بود عدم حجیت یحتاج الی الدلیل.

گفته شد اگر آیه و روایتی هم نبود استناد الی الله دو حالت دارد: یا یقین داریم که این سخن خداست یا یقین نداریم و اگر یقین نداشته باشیم افتراء به خداوند است ﴿قُلْ آللَّهُ أَذِنَ لَكُمْ أَمْ عَلَى اللَّهِ تَفْتَرُونَ﴾ یعنی یا اذن است که علم می خواهد یا اذن نیست، اگر اذن نیست گاهی یقین داریم که اذن نیست گاهی شک داریم بنابراین فلا یجوز لنا الاستناد الیه تعالی.

گفته شد اگر آیات و روایات هم نبود دلیل عقلی هم کافی است، یک پله بالاتر میگوییم که آیات و روایتی هم که به عدم حجیت مظنه می پردازد ارشاد الی حکم العقل است، عقل می گوید مظنه اعتبار ندارد و شارع هم همین را تایید کرده است.

ظنون معتبر:

اولین بحثی که آخوند مطرح کرده و تبع ایشان سایر بزرگان وارد شده اند حجیت مظنه است.

در باب حجیت مظنه استفاده مراد از کلام متکلم یحتاج الی اربة امور:

    1. اینکه اصل صدور محرز بشود، اما بالقطع و الیقین و اما بالحجة الشرعیه. (قطع و یقین که روشن است، حجت شرعیه دلیل علمی است).

سلطان این بحث حجیت خبر ثقه است که اثبات بشود خبر ثقه حجت است.

    1. جهت صدور مشخص باشد، یعنی احراز شود لهو و لغو نگفته ست، تقیه و توریه نکرده، در مقام هذل (شوخی) نیست.

این دومین چیزی است که باید اثبات شود. (اگر هر کدام از اینها اثبات نشود نمی توان مراد را از کلام متکلم استفاده کرد. این اصل عقلایی است. اصل در کلام عقلا این است که شوخی نمی کنند، تقیه نمی کنند، لهو و لغو ندارند، چون لغو و لهو و هذل و توریه و تقیه بی دلیل خلاف حکمت است چون در جایی که جای تقیه است تقیه نکردن خلاف حکمت است. در سیره معصومین هم به کرّات دیده شده.

    1. استفاده مراد از کلام از متکلم یتوقف علی اصل الصدور ،علی جهت الصدور و علی تفهیم مفردات الصدور. فتیمموا صعیدا طیبا.

اینکه صعید چیست؟ اینجا بحث از علائم حقیقت از مجاز به میان می آید، که علائم حقیقت از مجاز عبارتند از : تبادر، صحة الحمل، صحة السلب، اطراد، نص اهل اللغة.

    1. حجیت ظهور ، همه اینها که ثابت شد دلیل بر این داشته باشیم ظهور حجیت دارد، اگر اثبات نشد نمی شد مراد متکلم را فهمید، در اینجا بحثی نمی ماند چون اگر ظاهر حجت نباشد مفاهمه صورت نمی گیرد. هر کس حرفی بزند بگوییم مقصودش این نبوده ، اصلا نمی توانند انسانها با هم ارتباط بر قرار کننند.

4 بحث است که باید در بحث ظهور روی آن ایستاد

بحث اول: آیا ظواهر در زمره ظنون هستند یا در زمره قطعیات هستند؟

بحث دوم: اینکه ظواهر زمانی حجت هستند که مفید ظن شخصی باشند یا اگر ظن شخصی هم نداشته باشند باز حجت اند؟

بحث سوم: ظواهر حجت هستند مطلقا یا حجت هستند برای آنکه قصد تفهیمش را داریم؟

بحث چهارم: ظواهر کتاب بدون تفسیر معصوم حجت است یا حجت نیست؟

بحث چهارم بسیار مهم هست و مرحوم آخوند هم مفصل وارد شده است.