موضوع: ظواهر الکتاب

حدیث

امام علی: فَإِنِّي أُوصِيكَ بِتَقْوَى اللَّهِ أَيْ بُنَيَّ وَ لُزُومِ أَمْرِهِ... نامه 31 نهج البلاغه

نامه 31 نهج البلاغه نامه ای است که امام علی در بازگشت از جنگ صفین به امام حسن نوشتند، مخاطب این نامه امام حسن هستند اما همه فرزندان معنوی امام علی هم مخاطب این نامه هستند که با عمل به این نامه موجب سعادت آنها می شود و سفارش به تقوای الهی در صدر توصیه های همه انبیاء و ائمه قرار داشته است.

در پی این باش که خدا از تو چه می خواهد، خوشا بحال کسی که از لبش کار می کشد و قلبش را با یاد خدا آباد می کند (این قلب دو جور است، قلب ویران که از خدا خبر ندارد و قلب آباد قلبی است که آبادیش با یاد خداست (نه ذکر اصول اذکار است، بسم الله الرحمن الرحیم (بسمله)، اعوذ بالله من الشیطان الرجیم (استعاذه)، اللهم صل علی محمد و آل محمد، لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم (حوقله) استغفر الله ربی و اتوب الیه (استغفار) ، لا اله الا الله (تهلیل) الله اکبر (تکبیر) الحمد لله (تحمید) ، سبحان الله (تسبیح) . کتاب نهج الذکر ری شهری).

ظواهر کتاب

سخن پیرامون این بود که آیا ظواهر الکتاب حجت است یا نه؟

8 دلیل آورده شد بر اینکه ظواهر الکتاب حجت هستند.

بعد وارد دلایل اخباریون شدیم که آنها به چه دلیل آنها ظواهر الکتاب را حجت نمی دانند.

دلیل اول: روایاتی که فهم قرآن را بر اهل بیت تاکید دارند یعنی قرآن را فقط اهل بیت می فهمند و آنها هستند که مخاطب قرآنند و قرآن در خانه آنها نازل شد (دو روایت بیان شد) و گفته شد مخاطب این روایات کسانی هستند که در خانه اهل بیت را بستند و نه خود رفتند و دیگران را اجازه دادند که در خانه اهل بیت بروند.

اینها که با اهل بیت این برخورد را کردند فقط طواغیت نبودند، فقط بنی امیه، بنی مروان و بنی العباس نبودند، بلکه کسانی که جو فرهنگی بر علیه ائمه ساختند هم بودند. امام به محمدبن شهاب زهری می فرماید خدمتی که تو به اینها کردی اخص وزرایشان هم نکرد؛ آخوندهای منحرف که آن روز برخی از آنها به اسم تابعین بودن آنها هم نقش داشتند در بستن درب این خانه خانه این که فِي بُيُوت أَذِنَ اللهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ…

دلیل دوم اخباریون: قرآن حاوی مطالب شامخ است، مطالب بلندی است که همه کس نمی فهمند ، در روایتی هست که خداوند آیات آخر سوره حشر را فرستاده است بر اقوامی که عمیق فکر می کنند و در آخر الزمان می آیند؛ قرآن این مفاهیم عمیق را دارد و معنای حرف شما این است که این مفاهیم عمیق را همه کس می فهمند.

پاسخ: بله قرآن معانی عمیق هم دارد ولی این به این معنا نیست که ظواهر ندارد. (﴿یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکمْ وَ أَیدِیکمْ إِلَى الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِکمْ وَ أَرْجُلَکمْ إِلَى الْکعْبَینِ﴾) این را همه می فهمد. (﴿أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِكْرِي﴾)، (﴿أَقِمِ الصَّلَاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَىٰ غَسَقِ اللَّيْلِ﴾)…پس می پذیریم که مفاهیم بلند در قرآن هست ولی این به معنای این نیست که در قرآن ظواهر نیست، بخصوص ظواهر در آیات الاحکام ، که شامل 500 آیه هست. ( ﴿الزَّانِيَةُ وَ الزَّانِي فَاجْلِدُوا كُلَّ واحِدٍ مِنْهُما مِائَةَ جَلْدَةٍ) (وَالسَّارِقُ وَالسَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَيْدِيَهُمَا﴾)، (﴿إِنَّما جَزاءُ الَّذِينَ يُحارِبُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ يَسْعَوْنَ فِي الْأَرْضِ فَساداً أَنْ يُقَتَّلُوا أَوْ يُصَلَّبُوا أَوْ تُقَطَّعَ أَيْدِيهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ مِنْ خِلافٍ﴾) اینها هم مطالب شامخ هست اما همه کس فهم هم هستند و اینگونه نیست که ظواهر قرآن را کسی نفهمد؛ بله ، این واقعیت هست که قرآن بطن دارد و ما مکلف به بطون قرآن نیستیم. بطون قرآن را فقط اهل بیت می فهمند، و آنها می فهمند که چه زمانی مکلف به آن بطون هستند مثلا امام زمان مکلف است مسجدهایی که نزدیک به هم ساخته شده را یکی را نگه می دارد و باقی را خراب می کند این حکم را اهل بیت می فهمند که این حکم برای الان نیست و مخصوص زمان ظهور امام زمان است.

روایتی که می گوید قرآن بطن دارد:

ج 27 ص 204 ح 74:

وَ عَنْ جَابِرٍ(بن یزید جعفی، ثقه) قَالَ‌: قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ‌: يَا جَابِرُ إِنَّ لِلْقُرْآنِ‌ بَطْناً وَ لِلْبَطْنِ ظَهْراً وَ لَيْسَ شَيْ‌ءٌ أَبْعَدَ مِنْ عُقُولِ اَلرِّجَالِ مِنْهُ إِنَّ اَلْآيَةَ لَيَنْزِلُ أَوَّلُهَا فِي شَيْ‌ءٍ وَ أَوْسَطُهَا فِي شَيْ‌ءٍ وَ آخِرُهَا فِي شَيْ‌ءٍ وَ هُوَ (كَلاَمٌ مُتَصَرِّفٌ‌) عَلَى وُجُوهٍ‌.

این روایت دو مشکل دارد، راوی از جابربن یزید جعفی موثق نیست ثانیا این روایت مرسل است.

قرآن باطن و ظاهری دارید، اول آیه در موردی است، وسطش در مورد دیگری است و آخرش مورد دیگر مانند آیه تطهیر، که اولش در مورد همسران پیامبر است، وسط آیه در مورد اهل بیت (پنج تن آل عباست) است و نه همسران پیامبر.

(پس حاوی بودن مطالب غامض معنایش این نیست که مطالبی که ظاهر است در آن نیست)

دلیل سوم: قرآن محکمات و متشابهاتی دارد و ما ممنوعیم از اینکه به متشابهات مراجعه کنیم.( ﴿فَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاءَ الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاءَ تَأْوِيلِهِ﴾) و ظواهر از متشابهات است پس ما از ظواهر ممنوعیم.

کبری: نحن ممنوعون عن الاخذ بالمتشابه، صغری: و الظاهر من المتشابه، نتیجه: نحن ممنوعون عن الاخذ بالظاهر فی القرآن.

پاسخ: الظاهر لیس من المتشابه.

توضیح ذلک: (اینکه چه چیزی متشابه است و چه چیزی متشابه نیست میگذریم) از مصادیق بی تردید و بارز متشابه قرآن می گوییم که کلمات مقطعه است (کهیعص) که همه گفتند اینها متشابه اند.

بعضی کلمات مقطعه یک حرفی است مانند «ص» در سوره صاد، «ق» در سوره قاف، «ن» سوره قلم، برخی دو حرفی است مانند سورة حوامیم، «حم» در سوره های غافر، فصلت، شوری، زخرف، دخان، جاثیه و احقاف ، و سه سوره دیگر که با «طه» و «طس» و «یس» که دو حرفی هستند، برخی حروف مقطعه سه حرفی مانند «الم» در سوره بقره، آل عمران، عنکبوت ، روم، لقمان، سجده، «الر» در سوره های یونس، هود، یوسف، ابراهیم، حجر، یا «طسم» در سوره شعراء و قصص، برخی از حروف مقطعه 4 حرفی هستند مانند «المص» در سوره اعراف، «المر» در سوره رعد، برخی از کلمات مقطعه 5 حرفی هستند مانند «کهیعص» در سوره مریم.

پس اولا متشابه غیر ظاهر است، از مصادیق قطعی اش حروف مقطعه است، نیز آیاتی که بوی تجسیم از آن می آید از متشابهات قرآن است. مثلا ﴿«الرَّحْمَٰنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَىٰ» «وَجَاءَ رَبُّكَ وَالْمَلَكُ صَفًّا صَفًّا»﴾ بنابر این ظاهر مصداق متشابه نیست.