موضوع: خارج قواعد فقهیه/مقدمات/ تقسیمات قواعد فقهیه

تقسیمات قواعد فقهیه

قواعد فقهیه دارای هشت نوع تقسیم است که منشاء تدوین کتاب های قواعد فقهیه شده است.

تقسیم اول- قواعد فقهی تعبدی

منشاء این تقسیم تعبد است مانند کل شئ لک طاهر که منشاء قاعده طهارت شده، لذا قاعده طهارت یک قاعده تعبدی است

تقسیم دوم: قواعد با منشاء عقلائی

قواعدی که منشاء تعبدی دارند مانند قاعده فراغ، منشاء آن شک است در نمازی که خوانده درست خوانده؟« هو حین العمل اذکر»، مبنای قاعده فراغ است. در زمان انجام عمل متوجه بوده چه عملی را انجام می داند این یک امر عقلائی است که هر کس حین العمل متوجه به عملی که انجام می دهد است.

تقسیم سوم: قواعد منصوصه

قواعدی که روایات بر آنها تصریح کرده اند مانند قاعده علی الید، لاضرر، این قواعد متن روایات است.

تقسیم چهارم: قواعد مصطاده

روایاتی در خصوص این قواعد وارد نشده است ولی فقها با تتبع این قواعد را بدست آورده است مانند قاعده اتلاف« من اتلف مال الغیر فهو له ضامن» متن این قاعده در هیچ روایتی نقل نشده است ولی در مباحث کیفری به این قاعده استناد شده است.

تقسیم پنجم: قواعد عبادی

قواعدی که در باب صلاة وارد شده مانند« من ادرک رکعة فی الوقت فقط ادرک جمیعا»، کسی که یک رکعت را در وقت بخواند همه وقت را درک کرده است. قواعدی که در باب صوم و باب حج نقل شده قواعد عبادی هستند

تقسیم ششم: قواعد باب معاملات

مانند قواعدی که در باب بیع و اجاره و رهن بکار گرفته می شوند.

تقسیم هفتم: قواعد قرآنی

قواعدی که مصدر قرآنی دارند مانند قاعده لاحرج« ما جعل علیکم فی الدین من حرج»

تقسیم هشتم: قواعد نبوی

قواعدی که مستند آنها کلام پیامبر است مانند قاعده علی الید« علی الید ما اخذت حتی یودی»

تقسیم نهم: قواعد علوی ولوی

قواعدی هستند که از ائمه معصومین علیهم السلام تقل شده اند، مثلا اگر کسی خللی به یکی از ارکان نماز وارد کند نماز او باطل است.

تقسیم دهم: قواعد اصلی

قواعدی که از آنها قواعد فرعی دیگری نشأت می گیرد مانند قاعده اقدام، اگر کسی اقدام به چیزی کند پیامدهای آن به عهده او است« من افدم علی شئ فهو له ضامن»

تقسیم یازدهم: قواعد فرعی

مانند قاعده« مایضمن بصحیحه یضمن بفاسده و ما لا یضمن یصحیحه لا یضمن بفاسده» این قاعده زید مجموعه قاعده اقدام است یعنی چون اقدام کرده صحیح و فاسد آن ضمان دارد.

تقسیم دوازدهم: قواعد احکام اولیه

قواعدی که در احکام اولیه قرار می گیرد مانند قاعده تسبیب و قاعده اتلاف، این قواعد در احکام اولیه قرار می گیرند.

تقسیم سیزدهم: قواعد ثانویه

مانند قاعده لاضرر و لاحرج این دو قاعده عنوان ثانوی هستند.

به مناسبت قواعد اولیه و ثانویه آیا تشکبل حکومت از قواعد اولیه یا ثانویه است؟ به عیارت دیگر ولایت بر جامعه از کدام قسمت است؟ امام راحل تصریح می کنند که تشکیل حکومت از احکام اولیه است؛ به این معنی تشکیل حکومت مانند ضرورت و حرج نیست بلکه مانند نماز، روزه و حج از احکام اولیه است.

تقسیم چهاردهم: قواعد فقهیه شبهات موضوعیه و حکمیه

مانند قاعده فراغ و قاعده لاضرر،

تقسیم پانزدهم: قواعد فقهیه یک باب فقهی

قواعد فقهیه ای که در باب خاص وارد شده مانند قاعده طهارت« کل شئ لک طاهر» و قواعد باب حلیت و حرمت مانند« کل شئ لک حلال حتی تعلم انه حرام» و قاعده امکان« کل دم امکن ان یکون حیضا فهو حیض» و دیگر قواعد فقهی

تقسیم شانزدهم: قواعدی فقهیه عام

قواعد فقهیه ای که مختص به باب خاصی نیستند مانند قاعده لاحرج، قاعده تقیه، قاعده ید، و قاعده علی الید.

استاد: تقسیم بندی ارایه شده جامع است ولی تعداد قواعد فقهیه بیش از صد قاعده هستند که قواعد کلیه و در همه ابواب فقه جاری می شود.

بحث از قواعد فقهیه براساس تقسیم بندی اخیر است یعنی از قواعد کلیه که در همه ابواب فقهی مطرح می شود بحث خواهیم کرد.

تعریف قواعد فقهیه

قواعد فقهیه عبارت از احکام کلیه ای که زیر مجموعه دارد؛ زیر مجموعه قواعد فقهیه گاه سه یا چهار فرع است و گاه ده فرع است. مانند قاعده لاضرر؛ شکایت های که از دیوان عدالت ادارای به شورای نگهبان می شود بسیاری از آنها زیر مجموعه قاعده لاضرر است. اما اگر حکمی جزئی باشد و افرادی زیر مجموعه آن نباشد مساله فقهی می باشد مانند مسائلی که در عروه و تحریر الوسیله مطرح است. در مسائل خلل فی الصلاة شانزده قاعده فقهی مطرح شده است.