موضوع: قواعد فقهیه/ قاعده لاحرج/ مستند قاعده

روایت پنجم: موثقه ابو بصیر

وَ عَنْهُ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّا نُسَافِرُ فَرُبَّمَا بُلِينَا بِالْغَدِيرِ مِنَ الْمَطَرِ يَكُونُ إِلَى جَانِبِ الْقَرْيَةِ فَتَكُونُ فِيهِ الْعَذِرَةُ وَ يَبُولُ فِيهِ الصَّبِيُّ وَ تَبُولُ فِيهِ الدَّابَّةُ وَ تَرُوثُ فَقَالَ إِنْ عَرَضَ فِي قَلْبِكَ مِنْهُ شَيْ‌ءٌ فَقُلْ هَكَذَا يَعْنِي افْرِجِ الْمَاءَ بِيَدِكَ ثُمَّ تَوَضَّأْ فَإِنَّ الدِّينَ لَيْسَ بِمُضَيِّقٍ فَإِنَّ اللَّهَ يَقُولُ ﴿ما جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ﴾.[1]

سند روایت

عنه یعنی ازحسین بن سعید. فضاله بن ایوب ازدی ثقةٌ جلیلٌ. جسین بن عثمان نام دو نفر است که احتمال داده می شود در سند روایت، مراد حسین بن عثمان بن شریک باشد، نجاشی به عنوان خبره رجال و در توثیق دقیق است به راحتی کسی را توثیق نمی کند وقتی در مورد حسین بت عثمان بن شریک می گوید ثقه است موجب اطمینان است؛ و احتمال دارد حسین بن عثمان رواسی باشد، کشی می گوید: حماد(بن عثمان) و جعفر(بن عثمان) و حسین(عثمان) کلهم فاضلون خیار ثقات، اصل کتاب کشی به دست ما نرسیده است نام کتاب او معرفه الرجال که مفصل بوده شیخ طوسی آن را تلخیص کرده است در کتاب معرفه الرجال می گوید امام صادق علیه السلام چهار هزار روایی داشته است اما اصل کتاب به دست ما نرسیده است، اختیار معرفه الرجال که تلخیص آن است در سترس است. از بین چهار کتاب اصلی رجال سه کتاب فهرست و رجال و اختیار معرفه الرجال تالیف شیخ طوسی هستند. تفاوت فهرست شیخ طوسی با رجال کشی در این است که رجال کشی کسانی را که امامان علیهم السلام را ستوده یا مورد نقد قرار داده اند را نقل کرده، کاری به تالیف و طبقه آنها ندارد بلکه فقط سخن امام علیه السلام در مورد راوی را نقل کرده است مثلا در مورد حماد می گوید« ان حمادا وجعفرا و الحسین بنی عثمان بن زیاد الرواسی کلهم فاضلون خیار ثقات»، کتاب فهرست مانند رجال نجاشی روایانی که دارای تالیف هستند را نقل کرده است، رجال نجاشی مانند کتاب فهرست مصنفین است. در رجال ابتدا ثقه و غیر ثقه را می گفت سپس فقط طبقه را می گفت که راوی در کدام طبقه یکی از معصومین است. روایت بخاطر سماعه موثقه می باشد.

دلالت روایت

روایی می گوید به مسافرت می رویم و چه بسا به برکه آب که در گوشه قریه بر می خوریم در آن عذره است و صبی در آن بول می کند یعنی مادر بچه خود را می آورد در برکه بول می کند حیوان هم در آن بول و سرگین می کند سئوال روای در استفاده از آب برکه است، معمولا آب چنین برکه ای قلیل نیست و بیشتر از کر است. ( در مسیر مدینه به مکه غدیر خم به معنای دقیق کلمه برکه بود محل شهدای جنگ بدر که نزدیک مدینه بود شهرکی در اطراف آن ساخته شده و میدانی در نزدیک آن درست شده که نام سه شهید در تابلو زده شده که در کتاب ها ندیده بودم سه برادر در جنگ بدر شهید شده باشند) بنابراین آب برکه معمولا قلیل نیست در این آب عذره دارد و بچه در آن بول می کند و حیوان در آن نیز شک می کند. راوی می گوید، اگر در طهارت آن در قلبم تردید حاصل شد چکار کنم امام فرمود با دست خود روی آب را کنار بزند و وضو بگیرد« افرج الماء بیدک فتوضو» بعد امام علیه السلام به آیه« ما جعل علیکم فی الدین من» استناد کردند.

شیخ حرعاملی می گوید: مثل الغدیر المذکور یزید علی الکر غالبا او محمول علی الکر و یحمتل ان یراد من السئول حال نزول المطر. مشکل این است اگر آب قلیل بوده با بودن عذره و بول صبی نجس می شود، یقین حاصل می شود که نجس است. شیخ حر عاملی روایت را حمل بر بیش از کر می کند یا حداقل به مقدار کر یا متصل به آب باران بوده یعنی در حال باریدن بود. وقتی یقین به نجاست ندارد امام تمسک به ایه شریفه کردند.

استاد: امام علیه السلام استناد به « ما جعل علیکم فی الدین من حرج » می کنند وقتی یقین به نجاست ندارد خود را به زحمت نیندازد که این مقدار زحمت را دین نخواسته است. بنابراین روایت موجب اطمینان می شود دین حرجی نیست.

در گذشته بیماری ها بخاطر استفاده از اینگونه آب ها بوده است و اینکه امام علیه السلام متعرض جنبه بهداشتی آن نشده اند چون امام علیه السلام اگر بخواهد مستحب بهداشتی بودن را تذکر بدهد واجبات ترک می شود یعنی ایجاد سختی می شود در حالی که دین مانع زدا است و ایجاد مانع نمی کند.

روایت ششم:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ رِبْعِيِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْفُضَيْلِ بْنِ يَسَارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: فِي الرَّجُلِ الْجُنُبِ يَغْتَسِلُ فَيَنْتَضِحُ مِنَ الْمَاءِ فِي الْإِنَاءِ فَقَالَ لَا بَأْسَ ﴿ما جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ﴾[2]

سند روایت

محمد بن اسماعیل بن یزیع نیز مانند کلینی ثقه است. مشایخ کلینی همه ثقه اند. فضل بن شاذان نیشاپوری از اصحاب امام هادی علیه السلام سی کتاب نوشته و کان کثیر الدفاع عن اهل البیت. حماد بن عیسی ثقه است و ربعی بن عبدالله نیز ثقه است، صحب الفضیل بن یسار، با قضیل زیاد محشور بوده است.

دلالت روایت

جنب غسل می کند و مقدار از غساله در ظرف می ریزد، غساله ای که از جنب است، معمولا در حال غسل نجاست را بر می دارد و قبل از آن دستشویی نرفته است از امام علیه سئوال می کند احتمال نجاست ظرف داده می شود چکار کند امام د رپاسخ می فرماید« ما جعل علیکم فی الدین من حرج» یعنی یقین ندارد غساله نجس در ظرف ریخته شده باشد احتمال دارد در غیر ظرف باشد لذا توجه نکند.