موضوع: قواعد فقهیه/ قاعده لاحرج/ تنبیه ششم: تعارض لاحرج و اصالة الاحتیاط و تطبیقات قاعده

اگر قاعده لاضرر با قاعده نفی عسر و حرج تعارض کند مثلا شخصی دارای فرزندان و عائله زاید است نیاز به ساختن منزل چند طبقه دارد ولی اگر بخواهد آن را بسازید همسایه او متضرر می شود. لاضرر نهی از ساختن می کند و لاحرح امر به ساختن می کند. فقها گفته اند در این صورت دو قاعده تعارض می کنند رجوع به «الناس مسلطون علی اموالهم» می شود. امرحوم سبزواری می گوید قاعده سلطنت همه جا مرجع نیست چون گاهی ضرر کلان است مثلا مغازه او عطاری است کنار ان مغازه جوشکاری ساخته شود مشتری به مغازه عطاری نخواهد آمد، یادر منزل کنار چاه آب مصرفی چاه توالت حفر کند سرایت هم بکند این موارد ضرر فاحش است مرحوم سبزروای در تارض دو قاعده باید دید که آسیب کدام بیشتر آن را مقدم می کنند گاهی آسیب عسر و حرج بیشتر است آن را مقدم می کند. البته در زمان حاضر با مجوز مغازه های مکان خود را معین می کنند و اگر مجوز داشته و چنین تعارضی صورت گرفت باید ملاحظه ضرر را بکنند.

تنبیه هفتم: تعارض نفی عسر و حرج با اصالة الاحتیاط

اگر قاعده نفی عسر اتیان تکلیف واجب نیست ولی قاعده احتیاط اتیان آن را واجب بداند قاعاده نفی عسر و حرج مقدم می شود چون لسان قاعده لسان نفی جعل است در حالی که لسان قاعده احتیاط جعل است. روایت نفی عسر و حرج می گوید خداوند چنین حعلی نداشته است مانند وضویی که موجب عسر و حرج است با قاعده برداشته می شود با همین لسان می گوید احتیاطی که سبب عسر و حرج است برداشته شده است. درباره وسواس می گویند حرام است اعتناء به شک کند یک وضو و یک نماز بخواند و خواندن دوباره نماز و دوباره وضو گرفتن به جهت وسواس بر او حرام است. عدم الاعتنا دلیل خاص برای وسواس است لکن دلیل عام می تواند دلیل باشد. بنابراین در تعارض قاعده نفی عسر و حرج با قاعده احتیاط قاعده نفی عسر مقدم می شود.

تطبیقات قاعده لاحرج

مرحوم مراغی در العناوین(ج1 ص297-298) بیست مورد از موارد تطبیق قاعده لاحرج را نقل کرده است گرچه این موارد دلیل خاص است که حکمت دلیل خاص قاعده لاحرج است.

1- عدم نجاسة ماء البئر بالملاقات در روایت ابن بزیع « ماء البئر واسع لان له مادة» چون آب بئر با ملاقات نجس شود موجب حرج است

2- معفو بودن خون کمتر از درهم بغلی چون اگر معفو نباشد موجب حرج است. دلیل بر آن روایت خاص است ولی حکمت آن نفی عسر و حرج است.

3- جواز صلاة در ثوب مربیه للصبی اگر سخت گیری در این عرصه باشد موجب مشقت است

4- رخصت مبطون و من بحکمه فی الصلاة، کسی سلس البول یا سلس الریح باشد برای این شخص طهارت برداشته شده است یعنی اکر در زمانی قطع می شود در آن زمان نماز بخواند ولی اگر قطع کند دلیل آن روایت است بخاطر عسر و حرج است.

5- واجب نبودن احتیاط در شبهه غیر محصوره، مثلا یک پنیر از پنیر های مغازهای شهر نجس است اگر بخواهد اجتناب کند موجب عسر و حرج می شود

6- اعتنا نکردن کثیر الشک به شک خود، گاه در همه اجزاء نماز کثیر الشک است به شک در همه اجزاء توجه نکند یا در یک جزء کثیر الشک است در این جزء به شک خود اعتنا نکند.

7- بعد از فراغ از نماز شک معتبر نیست یعنی بعد از سلام نماز شک در عدد رکعات توجه نکند چون توجه به شک لازمه اعاده نماز است موجب عسر و حرج می شود

8- واجب نبودن قضا نماز حائض دلیل خاص داریم ولی دلیل عام آن عسر و حرج برای بانوان است البته روزه قضا دارد ولی نماز قضا ندارد عنوان حکمتی که سبب این حکم شده نفی عسر و حرج است.