موضوع: قواعد فقهیه/ قاعده میسور/ ادله قاعده

قاعده میسور فروع و تطبقات فراوانی دارد. سه دلیل روایی برای قاعده گفته شده است از جهت سند هر سه روایت ضعیف هستند ولی علما به آن عمل کرده اند و عمل علما موجب تقویت ضعف سند می شود.

علما به مستند روایت عمل کرده اند و این موجب تقویت ضعف سند است. محقق خویی که عمل مشهور را نمی پذیرد ولی چون قاعده پنج دلیل دارد مانند اجماع و عقل به آن تمسک می شود.

اشکالی که مطرح شد موضوع قاعده اجزاء است اما اگر موضوع افراد باشد مانند روزه روزهای ماه رمضان اگر توان روزه گرفتن روز اول را نداشته باشد اما روز دوم را می تواند بگیرد باید روز دوم را بگیرد. البته باید توجه کرد اگر چند روز از روزهای ماه رمضان را می تواند کند جایز نیست آنها را مثلا برای دهه آخر ماه رمضان نگهدارد اگر چنین کند قضا و کفاره دارد.

حدیت دوم: المیسور لا یسقط بالمعصور

شبهه حدیث قبل که در رابطه با افراد است را ندارد ولی چند اشکال دیگر مطرح می شود

شبهه اول- روایت سه احتمال دارد

احتمال اول- المیسور من الافراد لا یسقط بالمعسور.

احتمال دوم- المسیور من الاجزاء لایسقط بالمعسور.

احتمال سوم- هر دو یعنی میسور من الافراد و الاجزاء لا یسقط بالمعصور

شبهه این است که با چه دلیل اختصاص به اجزاء می شود بلکه میسور مطلق است افراد و اجزاء را در بر می گیرد پس المیسور من الافراد و الاجزاء لا یسقط بالمعصور

شبهه دوم- آیا قاعده مسیور شامل مستحبات می شود؟ یا اختصاص به واجبات دارد؟ ثمره آن خیلی راه گشا است مثلا اگر نتواند همه نوافل ظهر را مثلا اتیان کند با استناد به این روایت هر مقدار که می تواند را اتیان کند درباره نماز شب که روایت منصوص دارد البته مورد قاعده در جایی است که روایت نداشته باشد- مثلا نمی تواند یازده رکعت نماز شب را اتیان کند بدین صورت که به مقدار دو رکعت تا اذان صبح مانده به همان مقدار می تواند نماز شب را اتیان کند دیگر موارد مستحب چنین خواهد بود.

پاسخ: قاعده قطعا شامل مستحب می شود چون از این قاعده استفاده می شود در جایی که میسور حکم کل را دارد با معسور ساقط نمی شود مانند دو رکعت نافله ظهر مانند هشت رکعت است یعنی دو رکعت و چهار و شش و هشت رکعت مستحب است. ملاک این است که اجزاء حکم کل را دارد

نکته: مستحبات الزام ندارد ولی به این معنی نیست مسلمان در انجام وظایف اتکفا به واجبات نیست چون دین حداقلی می شود. لذا قوانین اسلام به خصوص در عرصه خانوادگی واجب و مستحب آن در هم تنیده ( اندر) است در باب حق زوجه روایت می گوید« ان لا یقبح لها وجها و ان یکسوها و ان یطعمها» در حالی که اخم کردن حرام نیست. نقه و کسوت( لباس خریدن و اطعام) واجب است ولی اخم حرام نیست پس شادابی دین در انجام واجب و مستحب است با این تفاوت که واجب الزام دارد ولی مستحب الزام ندارد. سخن یکی از بزرگان است که همه مستحبات یک بار در عمر واجب می شود و مکروهات در عمر یک بار حرام می شود( آیه روایت وارد دلیل آن نیست) وجهش کسی که تنها مقید به اتیان واجب و ترک حرام است کمیت دین او لنگ است و دین حداقلی است درباره زیارت امام حسین علیه السلام که مستحب است کسی که آن را ترک کند امام صادق علیه السلام می فرماید فقد ترک حق الله.

آیا با این قاعده می توان استحباب را ثابت کرد و بر مسند نشاند؟ ثمره آن در نذر ظاهر شود مثلا اگر نذر هر روز یک مستحب را به عنوانی انجام دهد صدقه بدهد حال اگر از باب قاعده میسور یک رکعت از یازده رکعت نماز شب را اتیان کرد آیا باید صدقه بدهد یا لازم نیست؟ اگر بنابر قاعده میسور بگوییم المیسور لا یسقط بالمعسور باید صدقه بدهد چون مستحب را انجام داده است ولی بگوییم المیسور یسقط بالمعسور صدقه لازم نیست چون مستحبنی را که انجام داده عنوان مستحب را ندارد مگر با مبنای «الصلاة خیر موضوع من شاء منها استکثر و من شائ منها استقل» بنابراین قاعده شامل مستحب می شود بحث مهمی است. پس اگر قاعده را مختص واجبات بداند در مورد مستحب نمی تواند به آن استناد کند ولی از شامل مستحب شود اگر نمی تواند همه اجزاء مستحب را بجا بیاورد از قاعده می توان گفت نسبت به دیگر اجزاء استفاده مستحب می شود

احراز میسور

نکته خیلی مهم در قاعده احراز کند میسوری که می خواهد انجام بدهد میسور معسوری است که نمی تواند آن را تماما بجا بیاورد. مثلا همه نماز را می تواند انجام بدهد ولی تشهد را نمی تواند صحیح انجام بدهد یا دیگر اجزائ نتواند صحیح بجا آورد مانند قرائت حکم این است هر طور می تواند بخواند گرچه مستحب نایب یا کسی او را تلقین کند.( نظر برخی مراجع) اگر یقین کند میسور همان معسور است فهو اما اگر شک کند میسور آن معسور است نمی تواند آن را به عنوان میسور آن معسور بجا بیاورد.