موضوع: قواعد فقهیه/ قاعده میسور/ تطبیقات قاعده

تطبیقات قاعده میسور

موادری که قاعده در آنها تطبیق دارد را مرحوم بجنوردی در کتاب خود ذکر کرده است

یک- جریان قاعده در مستحبات

در مستحبات برخلاف واجبات جریان قاعده خیلی آسان است چون برخی از مستحباب مستحبٌ فی مستحبٍ است مانند نماز شب که استحباب دعاهای قنوت نماز وتر مانند دعای برای چهل مومن از این باب است. استحباب نماز شب به معنای آن نیست اگر می تواند یازده رکعت را بخواند و اگر نتواند چند رکعت از آن را نخواند بلکه در روایت عامه و خاصه وارد است اگر کسی نتواند همه رکعات نماز شب را بخواند به یک رکعت نماز وتر می تواند اکتفا کند. نمونه آن روایاتی که در کتاب کافی نقل شده اند

الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَهْزِيَارَ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ يَزِيدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ يَقُومُ مِنْ آخِرِ اللَّيْلِ وَ هُوَ يَخْشَى أَنْ يَفْجَأَهُ الصُّبْحُ أَ يَبْدَأُ بِالْوَتْرِ أَوْ يُصَلِّي الصَّلَاةَ عَلَى وَجْهِهَا حَتَّى يَكُونَ الْوَتْرُ آخِرَ ذَلِكَ قَالَ بَلْ يَبْدَأُ بِالْوَتْرِ وَ قَالَ أَنَا كُنْتُ فَاعِلًا ذَلِكَ.[1]

سند روایت

حسین بن محمد از مشایخ کلینی و ثقه است. عبدالله بن عامر، عموی حسین بن محمد ثقةٌ وجهٌ. علی بن مهزیار، از اجلاء یاران امام باقر و امام هادی علیمها السلام است پدر او مسیحی و مسلمان شده است او نیز در کودکی مسلمان شده است. فضاله بن ایوب ثقه است. قاسم بن برید بن معاویه عجلی ثقه و جلیل القدر است. محمد بن مسلم جلالت او مشهورتر از آن است که نیاز به گفتن دارد« جلالته اشهر من ان یذکر».

دلالت روایت

اگر یک شخص اخر شب بیدار شود و نگدار طلوع فجر صادق است و او هنوز نماز شب نخوانده است از امام سئوال می کند نماز وتر زا بخواند یا از نماز شب بعد از آن نماز شفع و بعد از آن نماز وتر بخواند که در نتیجه نماز وتر بعد از طلوع فجر خواهد بود امام علیه السلام فرمود نماز وتر را بخواند و ایشان نیز همین کار می کرده است.

نکته که در این روایت صحیحه وجود دارد نماز شب خواندن امام علیه السلام است که می فرماید برای او نیز اتاق افتاده دیر از خواب بیدار شده و به مقدار نماز وتر از شب باقی مانده است. در پاسخ به این مطلب برخی که قائل به سهو النبی هستند می گویند مانند شیخ صدوق قائل به سهو النبی بود و مخالفان را غالی معرفی می کرد لکن امام معصوم پیامبر از خطا و سهو ونسیان معصوم است البته شیخ صدوق معصوم علیه السلام سهو ندارد ولی در مسائل بشری با استناد به آیه شریف« قل انما انا بشر مثلکم» مثلا شب برای نماز شب خواب می ماند. باید بگوییم اگر بخشی از روایتی قابل استناد واستدلال بود وبخش دیگر قابل استناد نبوده بخاطر احتمال تقیه بودن وموارد آن قائل به تبعیض در حجیت می شویم در نتیجه این بخش از روایت که جواز خواندن یک رکعت را استفاده می کنیم

وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنِ الْحَجَّالِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْوَلِيدِ الْكِنْدِيِّ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ جَابِرٍ أَوْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّي أَقُومُ آخِرَ اللَّيْلِ وَ أَخَافُ الصُّبْحَ قَالَ اقْرَأِ الْحَمْدَ وَ اعْجَلْ وَ اعْجَلْ.[2]

سند روایت

ظاهر« وعنه» به علی بن محمد بر می گردد ولی چون علی بن محمد از محمد بن حسین بن ابی الخطاب روایت ندارد برخی گفته اند به سهل بر می گردد در مجموع به هر کس بر گردد او ثقه است. الحجال، المزخرف ثقه است. عبدالله بن ولید کندی، مجمل است( مهمل نیست یعنی ذکر نشده) یعنی در توثیق و عدم ان چیزی گفته نشده است. اسماعیل بن جابر ممدوح و ثقه است. عبدالله بن سنان ثقه است. پس تنها عبدالله بن ولید کندی توثیق خاص ندارد.

دلالت روایت

می گوید اخر شب بیدار می شود و ترس طلوع فجر را دارد امام علیه السلام حمد را بخواند و عجله کند قبل از طلوع فجر نماز شب را بخواند. البته این روایت برای کسی که یقین ندارد همه نماز شب را وقت کند بخواند اما اگر یقین دارد وقت ندارد اول نماز وتر را بخواند بعد از دیگر رکعات نماز شب را بخواند.

أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ عَبْدِ الْعَزِيزِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَقُومُ وَ أَنَا أَتَخَوَّفُ الْفَجْرَ قَالَ فَأَوْتِرْ قُلْتُ فَأَنْظُرُ وَ إِذَا عَلَيَّ لَيْلٌ قَالَ فَصَلِّ صَلَاةَ اللَّيْلِ.[3]

سند روایت

علی بن حکم از اجلائ ثقات است. علی بن عبدالعزیر مجهول است

دلالت روایت

می گوید نماز وتر را می خواند بخاطر احتمال فوت وقت ولی بعد از خواندن نماز وتر متوجه می شود هنوز وقت باقی است امام علیه السلام می فرماید نماز شب را بخواند

الْحُسَيْنُ بْنُ سَعِيدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ يَعْقُوبَ الْبَزَّازِ قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَقُومُ قَبْلَ الْفَجْرِ بِقَلِيلٍ فَأُصَلِّي أَرْبَعَ رَكَعَاتٍ ثُمَّ أَتَخَوَّفُ أَنْ يَنْفَجِرَ الْفَجْرُ أَبْدَأُ بِالْوَتْرِ أَوْ أُتِمُّ الرَّكَعَاتِ قَالَ لَا بَلْ أَوْتِرْ وَ أَخِّرِ الرَّكَعَاتِ حَتَّى تَقْضِيَهَا فِي صَدْرِ النَّهَارِ.[4]

سند روایت

محمد بن سنان بخاطر رمی به غلو مشهور ضعف آن است؛ احتمال داده می شود رمی به غلو شده است این رمی به جهت نقل روایات دارای مضامین بالا در معرفت اهل بیت بوده است. لذا نمی توان به رمی به غلو اعتماد کرد. عبدالله بن مسکان از اصحاب اجماع است. یعقوب بزاز مهمل است ولی چون عبدالله بن مسکان از او روایت می کند روایت را معتبر می کند

دلالت روایت

«قلت له» روایت را مضمره می کند ولی چون ابن مسکان از اجماع است مشکل سند را حل می کند. شخص ترس فوت وقت را دارد امام به او فرمود نماز وتر را بخواند و بعد از آن در آغاز روز می تواند نماز شب را قضا کند

بنابراین اگر در برخی موارد بدون استناد به قاعده میسور می تواند آن مقدار از اجزاء را بجا بیاورد مانند نماز شب که اکتفا به نماز وتر می شود. و اگر روایت نباشد به قاعده میسور استناد می شود.