موضوع: خارج قواعد فقهیه/ قاعده قرعه/مستند قاعده

طایفه سوم:

روایت اول: مشخص کردن عبد و حر بودن دو کودک

وَ عَنْهُ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْمُخْتَارِ قَالَ: دَخَلَ أَبُو حَنِيفَةَ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَا تَقُولُ فِي بَيْتٍ سَقَطَ عَلَى قَوْمٍ فَبَقِيَ مِنْهُمْ صَبِيَّانِ أَحَدُهُمَا حُرٌّ وَ الْآخَرُ مَمْلُوكٌ لِصَاحِبِهِ فَلَمْ يُعْرَفِ الْحُرُّ مِنَ الْعَبْدِ فَقَالَ أَبُو حَنِيفَةَ يُعْتَقُ نِصْفُ‌ هَذَا وَ نِصْفُ هَذَا فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَيْسَ كَذَلِكَ وَ لَكِنَّهُ يُقْرَعُ بَيْنَهُمَا فَمَنْ أَصَابَتْهُ الْقُرْعَةُ فَهُوَ الْحُرُّ- وَ يُعْتَقُ هَذَا فَيُجْعَلُ مَوْلًى لِهَذَا.[1]

سند روایت

با توجه به روایت قبل عنه حسین بن سعید است. حماد بن عیسی از مختار نقل می کند مختار، حسین بن مختار غلانسی واقفی و ثقه است. روایت موثقه می شود

دلالت روایت

ابوحنیفه بر امام صادق علیه السلام داخل شد امام فرمود در مورد خانه ای بر اهل آن خراب شد و دو کودک باقی ماندند که یکی آزاد و دیگری مملوک است تکلیف چیست؟ حر از عبد شناخته نشده است. ابوحنیفه گفت نصب هر یک از دو کودک آزاد می شود این فقه مقاصدی است- کبریات و کلیاتی که در اسلام است موارد اختصاصی را با آن حل کنند یکی از آنها عدالت است که با آن می خواستند بگویند ارث زن و مرد مساوی است چون عدالت است و در مورد بسیاری از قوانین اختصاصی بخاطر رعایت عدالت را کنار می زنند- امام صادق علیه السلام فرمود این پاسخ درست نیست بلکه بین آن دو قرعه انداخته می شود هر کس اسم او از قرعه خارج شود آزاد می شود و دیگری هم پیمان برای دیگری می شود. اما اینکه آزاد و عتق کردن این شخص بخاطر جانب عنق و ترجیح جانب حریت است در صورتی امر دائر بین حریت و رقیت باشد یا محذور بردگی این شخص بیش از محذور بردگی آن است اگر توجیه مقبول واقع نشود یک بخش روایت که پذیرش قرعه را می پذیریم و بخش دیگر را نمی پذیریم.

روایت دوم:

وَ عَنْهُ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَمَّنْ أَخْبَرَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَضَى أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع بِالْيَمَنِ- فِي قَوْمٍ انْهَدَمَتْ عَلَيْهِمْ دَارُهُمْ- وَ بَقِيَ صَبِيَّانِ أَحَدُهُمَا حُرٌّ وَ الْآخَرُ مَمْلُوكٌ- فَأَسْهَمَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع بَيْنَهُمَا- فَخَرَجَ السَّهْمُ عَلَى أَحَدِهِمَا- فَجَعَلَ لَهُ الْمَالَ وَ أَعْتَقَ الْآخَرَ.[2]

سند روایت

عنه یعنی حسین بن سعید است حماد بن عیسی از حریز بن عبدالله سجستانی که سیستان و بلوجستان فعلی با خوارج جنگ کرده است. روایت مرسل می شود جون عمن اخبره دارد ولی حریز از هر کس نقل نمی کند. در مرسله ها باید دید مرسِل چه کسی است اگر زراره باشد از هر کسی روایت نقل نمی کند و گاهی مرسِل شخصیت گمنام است در این صورت مرسل بودن او معتیر نخواهد بود

دلالت روایت

پیامبر امام علی را به یمن برای همه شئون دینی فرستاد در مورد قومی که خانه های انها خراب شد ودو نفر از آنها بافی مانند یکی برده و دیگری آزاد بود قرعه بین آنها انداخت یکی را وارث قرار داد و در حکم حر شد و دیگری آزاد.

طایفه چهارم: در مورد خنثی

خنثی بر دو نوع است خنثی مشکل و غیر مشکل. خنثی غیر مشکل آن است که گرایش مشخص دارد علامت های مرد بودن بیشتر از زن بودن است ملحق به مردن بودن می کنند یا برعکس ملحق به زنان می شود ولی گاهی خنثی مشکل است نمی توان او را ملحق به مرد یا زن کرد امام علی علیه السلام در این مورد و در روایات امام صادق ع نقل شده گره را با قرعه حل کنید.

روایت اول:

وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِيعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ رِئَابٍ عَنِ الْفُضَيْلِ بْنِ يَسَارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ مَوْلُودٍ لَيْسَ لَهُ مَا لِلرِّجَالِ وَ لَا لَهُ مَا لِلنِّسَاءِ قَالَ يُقْرِعُ عَلَيْهِ الْإِمَامُ (أَوِ الْمُقْرِعُ) يُكْتَبُ عَلَى سَهْمٍ عَبْدُ اللَّهِ وَ عَلَى سَهْمٍ أَمَةُ اللَّهِ ثُمَّ يَقُولُ الْإِمَامُ أَوِ الْمُقْرِعُ اللَّهُمَّ أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ عَالِمُ الْغَيْبِ وَ الشَّهَادَةِ أَنْتَ تَحْكُمُ بَيْنَ عِبَادِكَ فِيمَا كَانُوا فِيهِ يَخْتَلِفُونَ بَيِّنْ لَنَا أَمْرَ هَذَا الْمَوْلُودِ كَيْفَ يُوَرَّثُ مَا فَرَضْتَ لَهُ فِي الْكِتَابِ ثُمَّ تُطْرَحُ السِّهَامُ فِي سِهَامٍ مُبْهَمَةٍ ثُمَّ تُجَالُ السِّهَامُ عَلَى مَا خَرَجَ وُرِّثَ عَلَيْهِ.[3]

سند روایت

روایت از کافی نقل شده است.

عده ای که در سند کافی است سه عده هستند که حداقل یک نفر ثقه در بین آنها است. مشهور از عده های کافی آن است که از سهل نقل می کند. سند دیگر محمد بن یحیی عطار از احمد بن محمد بن عیسی نقل می کند. جمعیا یعین سهل بن زیاد و احمد بن محمد بن عیسی از حسن ابن محبوب ثقه و او از علی بن رئاب از رئوس شیعه بوده برادر او یمان بن رئاب از رئوس خوارج بوده است؛ و او از فضیل بن یسار نقل می کند. روایت تا اینجا صحیح بدون کلام است چون در مورد سهل بن زیاد کلامی که به آن توجه نمی شود پس سند دوم تمام است

دلالت روایت

مولودی به دنیا آمده که آلت تناسی مردان و زنان را ندارد خنثی مشکل است امام فرمودند امام ع یا دیگری قرعه می اندازد در یک سهم عبدالله می نویسد و بر دیگر امة الله می نویسد بعد از آن دعا می خواند از خداوند می خواند وضعیت آن را مشخص کند. اسم عبدالله و امة الله را روی چند چوب می نویسند سپس قرعه می اندازد و بر اساس قرعه ای که خارج شده ارث می برد یعنی اگر پسر است للذکر مثل حظ الانثیین و اگر دختر باشد نصف سهم ذکر داده می شود.

محقق خویی بحث قرعه را مطرح نکرده است ولی امام راحل در استصحاب متعرض قرعه شده اند.