موضوع: خارج قواعد فقهیه/ قاعده احسان/ مستند قاعده

دلیل دوم : عقل

عقل می گوید کسی که به شما خدمت می کند از او تشکر کند؛ به عبارت دیگر حکم عقل به لزوم تشکر در مقابل احسان می کند. خداوند می فرماید: هَلْ جَزَاءُ الْإِحْسَانِ إِلاَّ الْإِحْسَانُ ﴿60﴾[1]

مثلا وسیله همسایه را برای محافظ، به خانه خود می برد؛ اگر بخاطر آفتی تلف شود نباید او را ملامت کرد چون برای محافظت، آنها به منزل خود منتقل کرد؛ اگر احسان کننده را ملامت را کند موجب بستن باب احسان می شود. در یک روایت نقل شده ( کلمه معروف میزان الحکمه)« لعن الله قاطعی سُبُل المعروف». مرحوم بجنوردی در کتاب القواعد الفقهیه می گوید دلیل عقلی همان استحسان است لکن این سخن ناتمام است چون عقل به آن حکم می شود یعنی کسی که مُحسن است جریمه و ملامت نمی شود. در نتیجه، حکم عقل به جزای احسان از مستقلات عقلی است.

دلیل سوم: اجماع

اجماع قائم شده برعدم جریمه امانت دار، محقق حلی می گوید: المسألة السادسة إذا أنكر الوديعة أو اعترف و ادعى التلف أو ادعى الرد و لا بينة فالقول قوله، صاحب جواهر می گوید: بلا خلاف و لا إشكال في الأول، لعموم «البينة على المدعي و اليمين على من أنكر»‌ و على المشهور في الثاني شهرة عظيمة كادت تكون إجماعا، سواء أسنده إلى سبب أولا، و سواء كان ظاهرا كالغرق و الحرق، أو خفيا كالسرقة و نحوها، بل في التذكرة نسبته إلى علمائنا، .... و لأنه أمين محسن، قابض لمصلحة المالك فهو أولى من المضارب الذي قد يظهر من جملة من النصوص المفروغية من تصديقه في ذلك، و لذا احتيل للاستيثاق بجعل المال بعضه قرضا.[2]