درس قواعد فقهیه استاد سید‌احمد خاتمی
1402/03/28
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: قواعد فقهیه/ قاعده عدم ضمان امین/ قاعده عدم ضمان امین/ استثناءات قاعده عدم ضمان امین
استثناءات قاعده عدم ضمان امین
مرحوم مراغی مواردی را به عنوان استثناء از قاعده ذکر کرده است یعنی امین ضامن نیست مگر در مواردی ضامن است
مورد اول- صاحب الید مأذون فی الصدقة اذا الماخوذ مجهول المالک مع انه ضامن. اگر چیزی را پیدا کند به مدت یک سال دنبال صاحب آن اعلام کند ولی صاحب آن پیدا نشود جازه دارد پیدا شده را صدقه بدهد. در این جا با اینکه امین است ولی ضامن است در صورتی که بعد از صدقه دادن، صاحب آن پیدا شود ضامن است. ید ملتقط امانت شرعی است.
و منها: أن في باب مجهول المالك صاحب اليد مأذون في الصدقة، مع أنه ضامن.[1]
استاد: اشکالی ندارد از قاعده کلی شارع مقدس موردی را استثناء کرده باشد. در قرآن ارث پسر دو برابر دختر می برد و در ماقبل دلیل قطعی داریم پسر قاتل پدر ارث نمی برد که عموم ارث بری پسر را تخصیص می زند بنابراین عدم ضمان امین از قطعیات است ولی در این مورد او را ضامن دانسته است البته شارع مقدس جبران می کند و چهل برابر به او می دهد« من جاء بالحسنة فله عشر امثالها» نکته دیگر ضمان در این مورد زیر مجموعه قاعده اتلاف است و زیر مجموعه قاعده عدم ضمان امین نیست.
ان قلت: در این موارد اگر امر دائر شود به اینکه زیر مجموعه قاعده اتلاف برود یا زیر مجموعه قاعده عدم ضمان امین برود
قلت چون حق الناس است لذا زیر مجموعه قاعده اتلاف می رود. و اتلاف حقیقت شرعیه نیست چون با صدقه آن را اتلاف کرده است و دیگر در ملک مالک نیست.
مورد دوم- ان اکل المال فی المخمصة ماذون مع انه ضامن، خوردن غذا در زمان قحطی برای نجات جان جایز است، مصداق امانت داری است ولی شارع آن را ضامن دانسته لذا بعد از دوره قحطی پول غذا را بدهد.
منها: أن أكل المال في المخمصة مأذون في الأخذ، مع أنه ضامن.[2]
