الفقه المعاصر و المقارن

الاحتکار و التَسعید

و من الاخبار التی دلّت علی المنع عن الاحتکار مطلقا بلا تقیید بشیء او بزمانٍ، ما فی نهج‌البلاغة فی کتاب امیرالمؤمنین(ع) الی مالک الاشتر، قال فی شأن التّجار: «و العم مع ذلک، اَنّ فی کثیر منهم ضِیقاً فاحشاً وَ شیءً قبیحاً و احتکاراً للمنافع، و تَحکّماً فی البِیاعات و ذلک باب مُضّرة للعامّة و عیب علی الولاة فَامْتَع من الاحتکار فَانِّ رسول الله(ص) منع منه.و لیکن البیع بیعاً سَمْحاً بموازین عدلٍ اَسْعارٍ لا تجْحَفُ بالفریقین مِن البایع و المشتری، فَمن قارف حُکرةً بعد نهیک ایّاه فَنکّلِ به و عاقّبهُ فی غیر اِسرافٍ.»[1]

اَقول:اَلضّیق = سختگیری. و الشّح، اَلْبُخل، وَ التّحکم فی البیاعات، انحصار طلبی و استبداد، و رفتار به میل در معاملات و اجناس. البیاعات جمع البیاعَه[2] (چیزی که فروخته می‌شود). و قارَف اِرتکَب. وَ نّکِل = تنبیهی بکن که درس عبرت دیگران باشد.و عَاقِبهَ (او را مجازات کن).اَقر امیرالمؤمنین(ع) للمالک بالعقوبه و التنکّیل بالنسبة الی المحتکر دلیل، اوضح، علی حرقه الاحتکار لعدم جواز العقوبه و المجازاة علی الامه المکروه.

ان قلت: ظاهر کلام امیرالمؤمنین(ع) اَنَّ ممنوعیة الاحتکار لیست ذاتّیاً و من ناحیة الله تعالی لِتکون حرمته فقهیه بعنوان قاعدة کلیّة جاریة فی کل زمان، بل هی صادرة من ناحیةامیرالمومنین بعنوان الوالی فهذه الممنوعیة تکون من شئون الولایة ومختصَّةٌبزمان امیرالمومنین(ع)فهوامرمالکَ الاشتربالمنع عن الاحتکاربواسطة ولایته(ع)علی زمانه کمامنع منه رسول الله کذلک وبعدمنع الوالی یصیرالاحتکارحراماًولائیاًلاقاعدة کلیة فقهیة فی کل زمانٍ ولذاقال علیه السلام لمالک:"فَمن قارفَ حُکرةً بعدنهیک ایاه فَنَکِّل به...."وهذاظاهرفی ان النهی نهی ولائی وحکومتی بامرامیرالمومنین وهذاالاحتمال یجری فی الروایة السابقة(نهی امیرالمومنین(ع)عن الحُکرة فی الامصار"[3] ویجری فی الروایة التی رواهافی دعائم الاسلام عن امیرالمومنین(ع):انَّه کتب الی رُفاعة انه عن الحکرة،فمن رکب النهی فَاَوجعه،ثمَّعاقبه باظهارمااحتکر"[4] (هرکس نهی رامرتکب شداوراتعزیروبعدازآن اورامجازات کن به این که آنچه رااحتکارکرده ظاهرکنی)

قلت:الظاهرانَّ الاحکام الولائیَّة والحُکومته الصادرة عن النبی(ص)والائمة(ع)یَعُمُّ جمیع الامة فی جمیع الاعصار،لعموم ولایتهم،الَّاان تکون هناقرینة علی الاختصاص بزمان اوموردٍ خاص وحیث ان امیرالمومنین علَّل امره لمالک الاشتربالمنع عن الاحتکار،بنهی النبی(ص)عنه فانَّ هذاشاعدٌعلی عدم اختصاص نهی النبی(ص)امیرالمومنین عن الاحتکاربزمانه(ع)فقط فولایة النبی(ص) علی المومنین الثابتة بقوله تعالی:﴿النبی اولی بالمومنین من انفسهم"﴾[5] لاتختصُّ بالمومنین فی عصره فقط.