موضوع: بررسی خطبه فدکیة حضرت زهراء(س)/ابعادسلام /معنی سلام

موضوع: شرح خطبه فدکیه

الحمد لله رب العالمین و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین و اللعن الدائم علی اعدائهم اجمعین.

شرح خطبه حضرت زهرا (سلام الله علیها) در مسجد النبی (صلی الله علیه و آله)

بحث در شرح خطبه حضرت زهرا (سلام الله علیها) در مسجد النبی به مناسبت غصب فدک و دفاع از مقام ولایت امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) بود. حضرت زهرا (سلام الله علیها) در بیان صفات پدرشان حضرت خاتم الانبیا به این رسیدند که «صلى الله على أبي نبيه، و أمينه علی الوحی و صفيه و خيرته من الخلق و رضیّه، و السلام عليه و رحمة الله و بركاته».[1]

معنی صلوات

عرض شد صلوات گاهی به معنی اعتنا به شرف و عظمت و احترام پیامبر (صلی الله علیه و آله) و به معنی درخواست بالا بردن شأن و درجه آن حضرت است و گاهی به معنی درخواست رحمت برای آن حضرت می باشد یک رحمت متصل و مستمر.[2]

معنی سلام

اما سلام هم که شبیه صلوات است در لغت به معنی سلامتی است منتهی گاهی سلامتی، مطلق است و گاهی نسبی است؛ آن که سراسر سلامتی و سالم مطلق است خداوند متعال می باشد که قرآن می فرماید: ﴿هُوَ اللَّهُ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ السَّلَامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَيمِنُ الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ الْمُتَكَبِّرُ ...﴾[3] سلام که یکی از اسماء الهی است یعنی خداوند سالم مطلق از هر نقص و آفتی است، صفاتش از این که نهایت داشته باشد و یا شبیه به مخلوقات باشد، سالم است و نیز افعالش از هر عیب و نقصی سالم است. هر چه سلامتی در مخلوقات است، کامل ترین آن در خداوند می باشد.

در تعقیبات مشترکه می‌ خوانیم: «اَللَّهُمَّ أَنْتَ اَلسَّلاَمُ وَ مِنْكَ اَلسَّلاَمُ وَ لَكَ اَلسَّلاَمُ وَ إِلَيْكَ يَعُودُ اَلسَّلاَمُ»[4] خداوند یکپارچه سلامتی است و همه سلامتی ها از او ناشی می شود و به او برمی گردد. خداوند است که رفع نقص و عیب و مرض می کند. خداوند از هر فنا و نیستی مبرا و سالم است و فنا ناپذیر است.

ورود پاکان به بهشت

بهشت خداوند نیز از هر لغو و گناه و سخن بیهوده و نسبت گناه، سالم است ﴿لَا يسْمَعُونَ فِيهَا لَغْوًا وَلَا تَأْثِيمًا؛ إِلَّا قِيلًا سَلَامًا سَلَامًا﴾[5] بهشت از هر غم و غصه و حزن و اندوه نیز سالم است و سراسر بهجت و سرور می باشد حتی یک ذرّه حسد نیست. حسود به بهشت راه ندارد. اگر هم کسی حسود باشد در دنیا حسدش پاک می شود. قرآن می فرماید: ﴿وَ نَزَعْنَا مَا فِي صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ إِخْوَانًا عَلَى سُرُرٍ مُتَقَابِلِينَ﴾[6] قبل از ورود به بهشت آنچه از کینه در دل اهل ایمان و عمل صالح است از دل های آن ها می کنیم و یعد آن ها را به بهشت می بریم در حالی که برادرانه بر تخت های بهشتی مقابل هم نشسته اند.

مراد از سلام به زنده ها و مرده ها

اما سلام و سلامتی هایی که نسبت به اهل قبور یا زنده ها می کنیم مثلا وقتی رو به قبور می ایستی و می گویی «السلام علی اهل لا اله الا الله» یعنی خدایا این عده ای که اینجا، موحّد و اهل لا اله الا الله هستند، آن ها را از عذاب های برزخی سالم بدار؛ چون عالم برزخ عقبه ها و ظلمت های زیاد دارد، چه بسا طرف فکر می کند آدم خوبی است و می بیند آنجا چه گرفتاری هایی دارد که خودش هم نمی دانست که از فشار قبر شروع می شود تا قیامت. قرآن می فرماید: ﴿حَتَّى إِذَا جَاءَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ رَبِّ ارْجِعُونِ؛ لَعَلِّي أَعْمَلُ صَالِحًا فِيمَا تَرَكْتُ كَلَّا إِنَّهَا كَلِمَةٌ هُوَ قَائِلُهَا وَ مِنْ وَرَائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلَى يوْمِ يبْعَثُونَ﴾[7] لذا وقتی سر قبری وارد می شویم سلامتی از عذاب را برای صاحب قبر درخواست می کنیم البته با حالت دعا و توجه قلب تا چه مقدارد دلمان به حال میّت بسوزد دو از روی اخلاص به خدای خود برای آن ها التماس و درخواست رحمت از عذاب را داشته باشیم.

سلام به زنده ها

اما سلام نسبت به زنده ها که وقتی به هم می رسند طلب سلامتی می کنند ولی این تابع قصد است گاهی می گوییم: «سلام علیکم» یعنی از جانب من در امان و سلامتی هستی و تو از شر و آسیب من در امانی و من با تو کاری ندارم.

سلام دوستی

در محاورات عرب ها رسم است وقتی دو نفر با هم تند می شوند یکی از آن دو به دیگری می گوید: «سلام علیکم» یعنی سالم باشی، از شر من در امانی و در واقع طلب بخشش است. و گاهی سلام، حالت دعا دارد؛ یعنی «سلام علیکم من الله» سلامتی الهی بر تو باشد. وقتی دو نفر به هم می رسند مستحب است به یکدیگر سلام کنند آن هم با صدای رسا که جوابش واجب است.

سلام تابع نظر سلام کننده

و این جور سلام هم تابع سعه نظر سلام کننده است، گاهی درخواست سلامتی از حیث مزاج و بدن است مثل سلام به بیمار در بستر بیماری و گاهی توسعه می دهد و رفع انواع آفت ها و آفات را در نظر می گیرد؛ یعنی خداوند تو را از هر آفتی سلامت بدارد. و گاهی توسعه بالاتری را قصد می کند؛ یعنی سلامتی از آفات و بلیّات دنیوی و اخروی و گاهی هم صرف تعارف است که خیلی سلام های ما این طور است. و گاهی هم از روی ترس است؛ خطایی کرده، دیر آمده و یا فرمانی نبرده، می گوید: «سلام علیکم».

پس خوب است انسان بهره مندی و سلامتی کامل کسی را بخواهد تا چه اندازه طرف را دوست بداری و سلامتی او را بخواهی که برای سلام کننده ۶۹ درجه ثواب است و برای جواب دهنده یک درجه؛ با این که ابتدای به سلام مستحب و جواب آن واجب است.

سلام بر پیامبر و امام

سلام بر پیامبر و امام هم از جمله دعاها است. «السلام علیک ایها النبی و رحمة الله و برکاته» که خوب است در تشهد آخر نماز ترک نشود مستحب مؤکّد است هر چند سلام اول است. و یا در زیارت امام حسین (علیه السلام) عرض می کنیم: «السلام علیک یا ابا عبدالله» یعنی ای حسین عزیز در سلامتی مطلق باش. و از طرفی این سلام به عنوان تجلیل و تکریم و احترام است و بدین معنی است که آنچه را مایه کمال است برای شما درخواست می کنم. خداوند به تو مقامی بدهد که هر کس را بخواهی شفاعت کنی. درجه ‌ای به تو عطا کند که سلامتی و کمال کامل باشد. یک احتمال هم این است که از شر گناهان امت خود در سلامتی باشی و موجب ناراحتی تو نشوند. زیارت که می رویم و سلام که می دهیم با کبر و حرص و حسد و گناه و بی توجهی و بدون معرفت نباشد. وقتی در تشهد به پیامبر سلام می دهیم و یا در جاهای دیگر به ائمه و پیامبران، سلام می کنیم یعنی خدای متعال فیوضات نامتناهی و نعمت های بی کرانش را بر شما مستمر بدارد. یک معنی هم این است که خداوند سالم بدارد دین و قرآن تو را از شرّ دشمنان جنّی و انسی تا روز قیامت. این ها ابعاد سلام است که باید در نظر داشت.

از طرفی معنی سلام بر پیامبر و اهل بیت این است که شیعیان شما از شما جدا نشوند. پیامبر به منزله شجره طیبه است و حضرت زهرا و دوازده نور پاک، شاخه های این درخت و شیعیان، برگ های آن هستند که اگر یک برگ از درخت خشک شود این ناسالمی است. تمامیت شجره طیبه اسلام، اتصال همه برگ ها به آن است که همه سرسبز باشند و خرّم. ﴿كَلِمَةً طَيبَةً كَشَجَرَةٍ طَيبَةٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَ فَرْعُهَا فِي السَّمَاءِ تُؤْتِي أُكُلَهَا كُلَّ حِينٍ بِإِذْنِ رَبِّهَا﴾.[8]

دعای پیامبر (صلی الله علیه و آله) و امت آن حضرت

صاحب «لمعة البیضاء» نقل کرده: پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «خدای متعال به من درجه‌ ای را وعده داده که به آن نمی رسم مگر به برکت دعای خودم و دعای مؤمنان»[9] که شاید همان مقام شفاعت عام باشد که مستحب است در تشهد بعد از صلوات و قبل از «السلام علیک ایها النبی و رحمة الله و برکاته» بگوید: «و تقبّل شفاعته و ارفع درجَتَه». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آدَمُ وَ مَنْ دُونَهُ تَحْتَ لِوَائيَ»[10] همه نیازمند پیامبرند و می خواهند به مقام محمود او که مقام شفاعت است برسند.

سلام خداوند

سلامتی جسم و بدن و سلامتی اعضا و سلامتی از گناه چشم و گوش و سلامتی روح از غفلت، همه مصداق سلامتی هستند. اگر درهای گناه را به خود بستیم و لایق سلام شویم خدای رحیم به ما سلام می کند. ﴿سَلَامٌ قَوْلًا مِنْ رَبٍّ رَحِيمٍ﴾.[11] درهای قصر الهی به سوی او باز می شود ﴿وَ الْمَلَائِكَةُ يدْخُلُونَ عَلَيهِمْ مِنْ كُلِّ بَابٍ؛ سَلَامٌ عَلَيكُمْ بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ﴾.[12] در مقابلِ جاهلان هم باید حالت سلام داشت ﴿وَ إِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا﴾.[13] امام سجاد (علیه السلام) وقتی یکی از اوباش، عبای آن حضرت را کشید بود، حضرت وقتی عبا را گرفتند فرمود: به او بگویید: روزی در پیش داریم که خسر فيه المبطلون‌.[14]

به هر حال، سلام سلامتی می آورد.