موضوع:کتاب النکاح / ادامه مسئله 15 /

بحث در مسئله پانزدهم از مسائل نفقات به امور باقيمانده در ذيل مسئله رسيد و امر اوّل بيان شد.

الأمر الثانى: آيا حلىّ و زينت آلات جزء نفقه است؟ اگر جزء نفقه است، آيا به صورت تمليك است يا اباحه؟

اين مسئله شديداً محلّ ابتلاست و مع ذلك نه در ميان خاصّه و نه در ميان عامّه كسى متعرّض آن نشده، با اين كه اين مسئله از زمان معصومين(عليهم السلام) محلّ ابتلا بوده و شواهدى هم از آيات و روايات داريم.

قرآن مجيد مى فرمايد:

﴿أوَ مَن ينشّؤ فى الحلية﴾[1] ، آيا كسى كه رشد و نمو و حياتش در زينت است» ، آيه در مورد بنات و زنان است و مى گويد زن در زينت نشو و نما مى كند يعنى حلىّ جزئى از زندگى زنان است.

آيه ديگر مى فرمايد:

﴿و لا يضربن بأرجلهنّ ليعلم ما يخفين من زينتهنّ﴾[2] ، زنها پايشان را محكم به زمين نزنند تا صداى خلخالى كه به پا دارند ظاهر نشود; مطابق آيه زنان به پاى خود خلخال مى بستند كه آن هم از زيور آلات است و در ميان عربها مرسوم بوده است. فلسفه خلخال اين بود كه وقتى پاى برهنه در بيابانها حركت مى كردند، صداى پاى آنها حشرات موذى را فرارى دهد، كم كم اين وسيله به صورت وسايل زينت در آمد.

روايات هم در اين زمينه متعدّد است از جمله روايات متعدّدى كه در ذيل آيه ﴿ولايبدين زينتهنّ إلاّ ما ظهر منها﴾[3] ، وارد شده و «ما ظهر منها» را به «الخاتم و الكحل»[4] تفسير كرده است كه معلوم مى شود زنها در آن زمان زينت ظاهره داشته اند.

آشكارتر از اين روايات خطبه جهاد حضرت امير(عليه السلام) كه حضرت مى فرمايد:

به من خبر رسيده كه غارتگران شام به مسلمانان حمله كرده و زينت آلات زنها را ربوده اند. حضرت در ضمن زيور آلات خلخال، دستبند، گردنبند و گوشواره را نام مى برند:

و لقد بلغنى أنّ الرجل منهم كان يدخل على المرأة المسلمة و الأخرى المعاهدة فينتزع حجلها (خلخال) و قُلبها (دستبند) و قلائدها (گردنبند) و رُعاثَها (جمع رعث به معنى گوشواره).[5]

و يا داستان حضرت زهرا(عليها السلام) معروف است كه دستبند يا گردنبندى از نقره داشتند و يا در قضيّه كربلا هم گفته مى شود كه گوشوارها را از گوش دختران كندند.

مجموع اين شواهد نشان مى دهد كه حلىّ در زمان پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) و ائمّه معصومين(عليهم السلام) بوده است. حال كه ثابت شد زيور آلات در آن زمان بوده، آيا حلىّ جزء نفقه است؟

ما معتقديم زيور آلات در حدود شأن جزء نفقه است چون وقتى فقها لباس تجمّل را جزء نفقه دانسته اند، زيور آلات هم فرقى با ثياب تجمّل ندارد پس آن هم جزء نفقه است.

در مورد ثياب تجمّل به كلمات بعضى از فقها اشاره مى كنيم.

مرحوم علاّمه مى فرمايد:

و إذا كانت من ذوى التجمّل وجب لها زيادة على ثياب البذلة (لباس معمولى و پيش پا افتاده) ثياب التجمّل بنسبة حال أمثالها.[6]

مرحوم محققّ در شرايع مى فرمايد:

و تزاد إذا كانت من أهل التجمّل زيادة على ثياب البذلة بما يتجمّل أمثالها به.[7]

مرحوم صاحب جواهر هم همين را نقل كرده است. ايشان براى ثياب تجمّل به اطلاقات نفقه و آيه ﴿و عاشروهنّ بالمعروف﴾ استدلال كرده اند، بنابراين اطلاقات نفقه ثياب تجمّل را شامل است و به نظر ما فرقى بين ثياب تجمّل و زيور آلات در حدّ شأن نيست و چيزى كه زنان در طول تاريخ با آن همراه بوده اند، بايد جزء نفقه باشد. به عبارت ديگر وقتى گفته مى شود اگر زوجه خادم لازم دارد بايد تهيّه شود، زيور آلات هم كه مورد نياز است بايد تهيّه شود، البتّه در حدّ شأن، عرف و عادت.

با اين حال كسى سراغ بحث از حلىّ نرفته است! و اعجب من ذلك در دو باب ديگر از فقه (باب زكات و استطاعت حج)، سراغ حلىّ رفته اند ولى در باب نفقه بحثى از آن نشده است.

مرحوم شهيد ثانى در مورد استطاعت مى فرمايد:

و حلىّ المرأة المعتادة لها بحسب حالها و زمانها و مكانها فى حكم الثياب.[8]

مرحوم محقّق ثانى مى فرمايد:

ما صرفته فى الحلية اللائقة بأمثالها فى النسب و الجمال لاخمس عليها فيه و هو بمنزلة ثياب التجمّل.[9]

بنابراين در ابواب ديگر، فقها اشاره اى به بحث حلىّ داشته اند ولى در بحث نفقه بحثى از آن نشده است نه نفياً و نه اثباتاً، و فقط سكوت كرده اند.

نتيجه: ادلّه انفاق عام است و تمام حوايج مرأه را شامل است و ثياب تجمّل و حلىّ را هم شامل است، بنابراين حلىّ در صورتى كه زوج توانايى داشته باشد، در حدّ شأن زوجه و در حدّ متعارف جزء نفقه است.

حال كه جزء نفقه است آيا زوجه مالك است يا فقط اباحه است؟ احتمال دارد كه مانند ثياب اباحه باشد ولى ممكن است گفته شود در عرف ما در حلىّ تمليك است، چون ما نشنيده ايم وقتى كسى از دنيا مى رود بچّه هاى او به مادر بگويند زيور آلات تو هم جزء تركه پدر ماست.

عقيده ما اين است كه در مورد حلىّ هم اگر احتياط شود بهتر است، چون نه صد در صد ملك است و نه مى توان اباحه دانست.