موضوع: حرمت استظلال برای مردان

بحث در این است که حرمت استظلال برای محرم مخصوص به حالت سفر است. اما وقتی محرم به منزل رسید می تواند زیر خیمه و سقف خانه باشد. در جلسه ی قبل روایات آن را خواندیم.

بقی هنا امور:

الامر الاول: بعضی از اصحاب گفته اند که عدم جواز زیر سایه رفتن برای مرد محرم مخصوص کسانی است که سواره هستند ولی اگر مردی در حال پیاده راه رفتن است او می تواند زیر سایه باشد و یا مثلا چتری بر سر خود بگیرد.

صاحب حدائق در ج 15 ص 479 این قول را مطرح می کند و از شهید ثانی و غیر او این قول را نقل می کند و می فرماید: صرح شیخنا الشهید الثانی نور الله تعالی مضجعه و غیره بان التظلیل انما یحرم حالة الرکوب فلو مشی تحت الظلال کما لو مشی تحت الجمل و المحمل جاز.

صاحب جواهر هم در ج 18 ص 403 متعرض این معنا شده است و از شهید ثانی همان قول را نقل می کند و بعد اضافه می کند: و فیه منع واضح.

ابتدا باید دید مستند شهید ثانی چه بوده است. ظاهر دلیل ایشان همان روایاتی بود که قبلا خواندیم و در باب 67 از ابواب تروک احرام آمده بود و آن اینکه می فرمود شخص پیاده می تواند تحت سایه ی محمل و یا شتر حرکت کند.

نقول: این روایات متعرض جواز استظلال از کنار است نه بالای سر. بحث ما اکنون در مورد ستر از بالای سر است. کسی که پیاده است هرگز زیر شکم شتر و یا زیر خیمه که روی شتر است نمی رود بلکه فقط از کنار آن حرکت می کند آن روایات ناظر به سایه ی بالای سر نیست.

مضافا بر اینکه روایاتی وجود داشت که مطلق بود و اصل سایه را برای محرم حرام می دانست. این روایات شخص محرم را چه سواره باشد و چه پیاده شامل می شود.

مضافا بر اینکه در سابق معمول نبوده است که کسی محرم شود و بالای سر خود چتر و چیزی مانند آن بگیرد.

الامر الثانی: آیا بین استظلال، به چیزی که همراه فرد حرکت می کند و یا چیزی که ثابت است فرق دارد؟

چیزی که همراه محرم حرکت می کنند مانند، چتر، ماشین سقف دار و یا استفاده از محمل و امثال آن است ولی چیزهایی که ثابت است مانند رفتن در تونل ، بازارچه، زیر پل و امثال آن می باشد.

این مسأله را غالبا متعرض نشده اند ولی مرحوم فخر المحققین در شرح ارشاد این مسأله را ذکر کرده است که ما آن را از کشف اللثام نقل می کنیم که می فرماید: ان المُحرَّم علیه سائرا (در حال سیر) انما هو الاستظلال بما ینتقل معه کالمحمل اما لو مشی تحت سقف او ظل او سوق او شبهه فلا بأس.

ما می گوییم: اقوی این است که از سایه بان متحرک اجتناب کند ولی رد شدن از زیر سایه بان ثابت اشکال ندارد.

در این مورد روایت خاصی وارد نشده است ولی ما می گوییم اطلاقات روایات سایبان ثابت را شامل نمی شود. در این روایات از محمل، قبة، سایه ی شتر و امثال آن که همه متحرک هستند سخن به میان آمده است. از این رو مطلقات روایات همه منصرف به سایبان متحرک است.

مضافا بر اینکه فلسفه ی حرمت استظلال این است که فرد رنگ صورتش در برابر خورشید تغییر کند و این در صورتی اتفاق می افتد که فرد به مدت طولانی زیر سایبان باشد و حال آنکه رفتن از زیر سایبان ثابت مانند پل، تونل و غیره در مدت زمان کوتاهی صورت می پذیرد. بنابراین حکمت حکم که تغیر لون است با رفتن از زیر پل و یا گذر از بازار کوچک و یا تونل سرپوشیده نادیده گرفته نمی شود و نمی توان این موارد را ممنوع کرد.

حتی اگر شک کنیم که آیا اطلاقات از سایبان ثابت منصرف است و به عبارت دیگر اگر شک کنیم که باید به اطلاق روایات اخذ کنیم و سایبان ثابت و متحرک هر دو را ممنوع بدانیم یا اینکه به سراغ انصراف رویم و فقط سایبان متحرک را ممنوع بدانیم، هنگام شک باید به سراغ انصراف رفت زیرا اطلاق به دلیل احتیاج دارد نه انصراف برای اینکه برای اثبات اطلاق، باید متکلم در مقام بیان باشد، بیان نکند، انصراف نداشته باشد و قدر متیقنی در کار نباشد. اگر این چهار مقدمه ثابت شود اطلاق محقق می شود و الا نه.

بعضی از معاصرین دلیل دیگری بر جواز اقامه کرده اند و آن اینکه محرم برای احرام حج باید از مسجد الحرام محرم شود (در حج تمتع احرام از مسجد الحرام افضل است و فرد در عمره ی حج افراد هم از مسجد الحرام محرم می شود.) و این در حالی است که فرد بعد از احرام باید از زیر سقف های مسجد عبور کند.

این استدلال به نظر ما صحیح نیست زیرا فردی هنگام احرام مزبور در منزل ساکن شده است و هنگام سکونت در منزل زیر سقف رفتن بلا مانع است. سخن فقط در حال سیر و مسافرت کردن می باشد. فرد که وارد مکه می شود در واقع وارد منزل شده است.

الامر الثالث: اگر محرم هنگام سفر پیاده شود تا به کاری که برایش پیش آمده برسد، مثلا می خواهد نماز بخواند، قضای حاجت کند و یا صبر کند رفقایش برسند آیا در این حال می تواند زیر سایه برود؟ در این حال او هرچند در حال سفر است ولی در حال سیر و حرکت نیست.

البته واضح است که اگر در این حال وارد منزل و یا قهوه خانه شود اشکال ندارد. بحث در سایبان متحرک است.

این فرع را کمتر کسی متعرض شده است. آیة الله خوئی در معتمد ج 28 ص 498 این مسأله را متذکر شده است و می فرماید: و کذلک (ای لا باس) فیما نزل فی الطریق للجلوس او لملاقاة الاصدقاء او لغیر ذلک و الاظهر جواز الاستظلال فی هذه الموارد بمظلة (چتر) و نحوها ایضا و ان کان الاحوط اجتنابه

نقول: در این مورد روایت و شهرتی وجود ندارد. دلیل ما همان انصراف است و اینکه قدر مسلم ادله حال سیر است در غیر این حالت می توان زیر سایه رفت.

بله احتمال دارد اطلاقات این مورد را شامل شود در این حال که شک پیش می آید می گوییم: انصراف مقدم است. (به همان دلیلی که گذشت)

مسأله ی بعدی که مسأله ی 38 است مسأله ی مهمی است و آن اینکه حرمت استظلال آیا مختص به روز است یا اینکه شب را هم شامل می شود.

در این زمان ماشین ها هنگام شب همه سقف دار است. از این رو بحث در این است که آیا ظل و سایه که در روایات آمده است باید بالفعل باشد که در روز محقق می شود و یا بالقوه را هم شامل می شود که مطابق آن حتی در شب هم نباید زیر سایه رفت.

بعد بحث از این مبحث به مبحث بین الطلوعین کشیده می شود که اگر در شب بتوان زیر سایه بود آیا در بین الطلوعین می توان زیر سایه رفت، همچنین در روزهای ابری که آفتاب نیست و سایه ای در کار نیست، همچنین در شب های بارانی و یا طوفانی چطور که اگر فرد از ماشین سقف دار بیرون رود گرفتار باد و باران می شود.

ان شاء الله فردا متذکر این مسأله می شویم.