موضوع: معاد در قران

بحث و تدبر ما در آیه شریفه و لقد صدقکم الله وعده اذ تحسونهم باذنه حتی اذا فشلتم و تنازعتم فی الامر وعصیتم من بعد ما اراکم ما تحبون منکم من یرید الدنیا و منکم من یرید الاخره بود آیه ای که به بحث معاد اشاره دارد و آن را از ابعاد مختلف مورد بررسی قرار دادیم .

در توضیح این آیه شریفه رسیدیم به ومنکم من یرید الدنیا و منکم من یرید الاخره ضرب یک قاعده کلی برای مسلمانان . جنگ احد و جنگ بدر ، داستان رها کردن قله ، پیروزی اولیه مسلمانان و شکست آنان پیش زمینه این آیه است .بعضی از شما مسلمانان اراده دنیا دارند و بعضی از شما اراده آخرت . در همان جریان حدود 50 نفر روی کوه ایستاده بودند که پیامبر به آنان فرمود چه ما شکست بخوریم و چه پیروز شویم این پست را رها نکنید اما زمانی که مسلمانان پیروز شدند محافظین کوه دیدند مسلمانان مشغول جمع کردن غنیمت هستند برای جمع غنائم موقعیت خود را رها کردند و تنها 10 نفر در پست خود ماندند که منجر شد به شکست مسلمانان و شهیدشدن حمزه سیدالشهدا.

یکی از مباحث مهم این آیه شریفه واکاوی در رابطه با اراده است منکم من یرید..

اولین نکته درباره اراده اینست که اراده مصدر باب افعال است اراده یرید اراده اجوف واوی از رود یا رَود بمعنای میل و شوق و گاهی بمعنای فرزند دلبند. در باب افعال یعنی ایجاد شوق کردن نسبت به چیزی مثلا اراده العلم .

نکته دوم : مبادی و منشأ اراده از نظر قران چیست؟ چه چیزهایی باعث اراده انسان میشود؟ در قران کریم کلمه اراده با مشتقاتش حدود 90 بار ذکر شده است . وقتی در قران وارسی میکنیم منشأ و مبدأ اراده انسانها چند مورد است

1. محبت خدادادی خداوند محبتی میدهد که بر اساس آن انسان خوبی ها را تعقیب میکند

"حبَّب الیکم الایمان و زینه فی قلوبکم اولئک هم الراشدون [1] " راشدین اَی مریدون للخیر

2. وحی که شامل پیامبران گردیده است " و اوحینا الیه فعل الخیرات و اقام الصلاة و ایتاء الزکاة [2] "

3. امر الهی که باز هم مخصوص انبیاء است " فاردت ان اعیبها و کان ورائهم ملک یاخذ کل سفینه غصبا[3] " حضرت خضر میگوید من اراده کردم این کشتی را معیوب کنم چه کسی باعث این اراده شد؟ امر الهی که خداوند غیب را با امر خودش به خضر منتقل کرده است

ما دو عالم داریم عالم خلق و عالم امر عالم تاثیر گزاری معنوی را عالم امر گویند و عالم تاثیر گزاری مادی

و فیزیکی را عالم خلق میگویند. در عالم معنوی واکاوی ممنوع است اما در عالم خلق تحقیق و واکاوی پسندیده است

4. روگردانی از راه خدا. " اعرض عمن تولی عن ذکرنا و لم یرد الا الحیوة الدنیا [4] " کسی که از یاد خدا غافل شود اراده بدی و پستی میکند منشا اراده بدیها غفلت از یاد خداست

5. پیروی از شهوات " والله یرید ان یتوب علیکم و یرید الذین یتبعون الشهوات ان تمیلوا میلا عظیما [5] " کسانیکه تبعیت از شهوت میکنند اراده کارهای خطرناک و پر ضرر میکنند.

اما مبادی اراده بر اساس علم معقول و نگاه فلسفی و عقلانی به اراده سه چیز است

1. تصور 2. تصدیق 3. شوق

یعنی اول انسان فعل و موقعیتی را تصور میکند بعد مصلحت سنجی کرده و تصدیق میکند و در آخر شوق پیدا میکند اگر این شوق به جلب منفعت مطلق باشد اسمش شهوت و اگر شوق به دفع ضرر باشد اسمش غضب است لذا در وادی اراده از نظر علمی و عقلی اراده ها یا ما را منتقل میکنند به شهوت و یا منتقل میکنند به غضب و کل زندگی روی زمین یا غضب است یا شهوت .

تصدیق نیز در باب اراده 3 قسم است :

1. تصدیق یقینی در رابطه با خیرات که میگویند در عالم عقل انسان خیر گراست و غالبا شخص اگر آزاد باشد به سمت دارالیقین میرود یعنی خوبی ها را رصد میکند. تصدیق یقینی منحصر در خیرات است.

2. خیرات محدود که همان خیرات آخرتی هستند و مطلق نیستند و ما از همه جهات آن مطلع نیستیم و کسانیکه به سمت آن میروند که اصحاب الیمین باشند

3. خیرات محدود دنیوی که مبنای تصور و تصدیق تخیل است در این قسمت اراده بر محور تخیل میگردد و شوق حاصل نیز بر اساس تخیل است که قران از آن به اصحاب الشمال یاد میکند. افراد اهل تصور و تصدیق خیالی برای رسیدن به خیر محدود دنیا.

و من اراد الاخره وسعی لهاسعیها و هو مومن و اولئک کان سعیهم مشکورا [6]