درس خارج فقه آیت‌الله حسین مظاهری

حرف در این بود که ایا معصیت کرده یا نه؟ فرمودند معصیت کرده، ما گفتیم که معصیتش هم دائرمدار این است که فوت مصلحت از او شده باشد مصلحت تامه ملزمه و آیا اگر کسی تیمم کند به جا در حالی که می‌تواند غسل بکند و خود را ملجأ کرده به تیمم آیا گناه دارد یا نه؟ می‌گفتیم دلیل بر این‌که گناه کرده نداریم باید بگوییم که غسل یک مصلحت تامه ملزمه‌ای است از دست داده و من نمی‌دانم آیا این مصلحت تامه ملزمه هست یا نه؟ معلوم است که غسل بهتر از تیمم است اما این‌که مصلحت تامه ملزمه داشته باشد دلیل می‌خواهد سابقا گفتیم دلیل برای این حرف نداریم التراب احد الطهورین یکفیک سنه حالا این کسی که الان تیمم می‌کند یک مصلحت تامه ملزمه‌ای از او رفته که اگر عمدا باشد گناه کرده اگر اضطرارا باشد گناه نکرده آیا این جور است؟ مثل این‌که بزرگان این جور استفاده کرده‌اند گفته‌اند که وضو، غسل به‌جای خودش مصلحت دارد تیمم هم به جای خودش مصلحت دارد هر دو موجب این‌که نماز بخوانیم هست، طهارت آور هم هست بنابر آن‌چه بعد می‌آییم و می‌گوییم طهارت‌آور هم هست، خب حالا در صورتی که آب نباشد در صورتی که نتواند غسل بکند این مصلحت تامه ملزمه از او رفته و قاعده اضطرار می‌گوید که تیمم کن که اگر عمدا این مصلحت تامه ملزمه را از دست داده باشد عصی گناه کرده ولو این‌که واجب است تیمم کند نماز بخواند نمازش هم صحیح است اما گناهی کرده است گناه چیست؟ به دست خودش مصلحت تامه ملزمه‌ای را از دست داده، اگر کسی بتواند این حرف را بزند خب حرف مرحوم سید درست می‌شود اذا اجنب عمدا مع العلم بکون استعمال الماء مضرا وجب التیمم و صح عمله یک جمله دیگر هم باید گفته باشند و عصی گناه کرده سابقا می‌فرمودند، و اما این جا این را ندارد، همین می‌گوید وجب التیمم صح عمله، واجب است تیمم بکند آب برایش ضرر دارد واجب است تیمم کند عملش درست است برای این‌که تیمم وقع فی محله این الان متطهر است و اما این مصلحت تامه ملزمه را که از دست داده عمدا جنب شده این ایا گناه کرده یا نه؟ ما گفتیم نه سابقا مرحوم سید گفتند بله گناه کرده مشهور هم می‌گویند گناه کرده اما این جا ندارد.

چنانچه قسم دوم این‌که اجنب نه در وقت یک دفعه مثلا اول اذان صبح است آب ندارد خودش را جنب می‌کند این حرفهایی که در باره‌اش زدیم اما یک دفعه قبل از اذان صبح است و خودش را جنب می‌کند خب قبل از اذان صبح می‌داند وقتی که اذان صبح بشود این نمی‌تواند وضو بگیرد نمی‌تواند غسل بکند آیا این هم گناه کرده یانه؟ این را هم سابقا صحبت کردیم دائرمدار این است که ما بگوییم تهیه مقدمات در ظرف خودش لازم نیست چنانچه مشهور در میان فقهاء همین را می‌گویند می گویند تا نماز نیامده وضو، غسل واجب غیری نیست لذا هنوز اول اذان صبح نیست این می‌تواند خودش را جنب بکند برای این‌که وجوب نماز ندارد بعد هم که وجوب نماز آمد مقدمه مائیه نمی تواند، مقدمه ترابیه می‌تواند، تیمم می‌کند نماز می‌خواند دیگر عصیان هم نکرده.

ما سابقا اگر یادتان باشد می‌گفتیم که تهیه مقدمات در ظرف خودش واجب است مثال می‌زدیم آن مثالی که استاد بزرگوار ما حضرت امام می زدند که روز جمعه به او می‌گویند مهمان داری این بگوید که حالا که چهارشنبه است تهیه مقدمات برایم واجب نیست برای این‌که ذی المقدمه روز جمعه می‌شود تهیه مقدمات نکند تا روز جمعه نتواند تهیه مقدمات بکند خب معلوم است کتک می‌خورد به او می‌گویند چرا مهمان نوازی نکردی؟ می‌گوید نمی‌توانستم می‌گویند چرا در ظرف تهیه مقدمات مقدمات تهیه نکردی، لذا روی همان مقدمه کتک می‌خورد و لازم نیست این که ما مثلا واجب تعلیقی درست بکنیم بگوییم که وجوب حالی واجب استقبالی که مرحوم شیخ انصاری می‌خواستند درست بکنند ، نه، وجوب و واجب هر دو استقبالی، اما تهیه مقدمات در ظرف خودش در حالی که ذی‌المقدمه واجب نیست باید بشود ما نحن فیه همین طور است، این می‌داند اگر خود را جنب بکند صبح که اذان صبح می‌شود این نمی‌تواند غسل بکند این بالاخره باید تیمم بکند خب الان که ذی المقدمه نیست پس مقدمه هم نیست بگوییم که وجب التیمم و صح عمله باز هم نمی‌شود، این عصی را باید بیاوریم بگوییم اذا اجنب عمدا مع العلم بکون استعمال الماء مضرا وجب التیمم و صح عمله و عصی این باید بیاید و چرا مرحوم سید نیاورده‌اند؟ می‌شود عبارت مرحوم سید را بگوییم مرادشان قبل از وقت است اذا اجنب عمدا مع العلم بکون استعمال الماء مضرا این قبل الوقت اجنب قبل الوقت وجب التیمم و صح عمله ولم یعص، روی فرمایش مرحوم سید و دیگران که می‌گویند تهیه مقدمه قبل از وقت واجب نیست خب عصیان نکرده، قبل از مقدمه که واجب نبوده خودش را جنب کرده الان که موقع طلوع فجر است دیگر الان مقدمه واجب است مقدمه ترابیه است نه مائیه، باید تیمم کند نماز بخواند معصیت هم نکرده.

خلاصه حرف این است اگر این عبارت مرحوم سید را ببریمش به قبل الوقت نه بعدالوقت که اول شب خودش را جنب کرده با فرضی که می‌داند بعد از اذان صبح آب ندارد این تیممش که درست است و عملش هم صحیح است گناه هم نکرده روی فتوای مرحوم سید این‌که تهیه مقدمات قبل از وجوب ذی‌المقدمه واجب نیست لازم نیست، اما این باید عبارت را ببریم آن جا که قبل از وقت باشد یا حرف من زده بشود که تهیه مقدمات واجب است در حالی که ذی المقدمه واجب نیست تهیه مقدمات واجب است.

باز هم حرف سوم را بزنیم بگوییم که این اگر وضو نتوانست بگیرد غسل نتوانست بگیرد مصلحت تامه ملزمه از دست داده و اما اگر حرف ما باشد که آقا کی می‌گوید مصلحت تامه ملزمه از دست رفته؟ نه، تیمم به جا مثل وضو مثل غسل است هیچ تفاوت ندارد حالا هیچ تفاوت بگویید هم تفاوت دارد افضل است و اما این‌که مصلحت تامه ملزمه، نمی‌توانیم اثبات بکنیم ولی مثل این‌که از بحث‌های قبلی استفاده کردیم که آقایان من‌جمله مرحوم سید قائل به این حرفند که فرق غسل و تیمم بدل از غسل خیلی است آن مصلحت تامه ملزمه از دست رفته، تیمم بدل اضطراری است و چون بدل اضطراری است می‌گوییم صحیح است و الا مصلحت تامه ملزمه از دست داده، و اما اگر عرض من باشد که نه، وضو به جای خود طهارت‌آور است، تیمم به جای خود طهارت‌آور است هیچ تفاوتی هم در طهارت ندارد اگر داشته باشد مصلحت غیر ملزمه است دیگر لم یعص می‌اید و این فرمایش مرحوم سید که این جا نگفته‌اند و عصی درست می‌شود، لذا مسئله مشکل است اگر روی عرض من بیایید جلو این خیلی خوب می‌شود اذا اجنب عمدا مع العلم بکون استعمال الماء مضرا وجب التیمم و صح عمله و لم یعص، ولم یعص را نیاورده‌اند این جا، اگر روی فرمایش مرحوم سید بیاییم جلو باید مرحوم سید بگویند وجب التیمم وصح عمله و عصی، عصی را نیاورده‌اند مگر این‌که حرف مرحوم سید را ببریم به جنابت قبل از وقت و بگوییم هم تهیه مقدمات واجب نیست آن وقت عصی دیگر لازم ندارد اما مرحوم سید ظاهراً تهیه مقدمات در ظرف خودش را سابقا یک احتیاط وجوبی کردند، این هم مسئله 20.

مسئله 21 می‌فرماید لایجوز للمتطهر ابطال وضوئه بالحدث الاصغر اذا لم یمکن من الوضوء بعده کما مرکه سابقا فرمودند اگر مثلا وضو دارد و می‌داند اگر وضویش را باطل بکند دیگر نمی‌تواند وضو بگیرد باید تیمم بکند فرموده‌اند که نمی‌شود وضویش را باطل کند باید نمازش را بخواند بعد وضویش را باطل کند و اگر وضویش را باطل کرد عصی، و این جا می‌فرمایند لایجوز، یک تهافت پیدا می‌کند با مسئله 20، در مسئله 20 این عصی را نگفتند و در این جا می‌فرمایند، لایجوز للمتطهر بعد دخول الوقت ابطال وضوئه بالحدث الاصغر اذا لم یتمکن من الوضوء بعده کما مرلکن یجوز له الجماع مع عدم امکان الغسل و الفارق وجود النص اما در خصوص جماع این در وقت می‌تواند خود را جنب بکند. این سابقا که فرمودند لم یعص مرادشان این مسئله 21 است که می‌فرمایند در وقت اگر خود را مضطر بکند می‌فرماید خود را مضطر بکند یک دفعه این جوری که آب را بریزد آب را به کسی بدهد یا این‌که به قول اول می‌فرمایند که وضو دارد وضویش را باطل می‌کند می‌فرمایند این گناه کرده لایجوز، اما اگر خودش را جنب بکند می‌فرمایند یجوز، چه تفاوت کرد؟ می‌فرمایند تفاوتش روایت است روایت در باب غسل دارد که جایز است لذا آن مورد را می‌گیریم مابقی را می‌گوییم جایز نیست و این حالا روایتش را می‌خوانم این فارق نص ما بگوییم در خصوص جماع این جایز است خودش را بی‌آب بکند در حالی که می‌داند آب ندارد خودش را جنب بکند و اما در غیر جنب نه، باید خودش را بی‌ آب نکند اگر خودش را بی‌اب بکند گناه کرده.

روایات در باب 27 از ابواب تیمم است یکی از روایاتش را سابقا خواندیم، حالا از جمله روایات در باب 27 موثقه اسحق بن عمار است سئلت اباعبدالله علیه السلام عن الرجل یکون فی المسافره مع اهله فی السفر فلا یجد الماء یأتی اهله آیا می‌تواند جماع بکند یا نه؟ فقال ما احب ان یفعل ذلک الا ان یکون شبقا او یخاف علی نفسه تا مجبور نشود خودش را جنب نکند اما نگفته خودش را جنب نکند فرموده ما احب ان یفعل ذلک دوست ندارم این کار بشود مگر این‌که راستی غریزه جنسی تحریک بشود از خود بی خود بشود یا این‌که غریزه جنسی تحریک بشود بترسد که مثلا مریض بشود دیگر آن وقت طوری نیست و اما در صورتی که بتواند خودداری بکند برایش مریضی نباشد لا احب ذلک خب معنای لا احب ذلک یعنی این‌که می‌تواند این کار را بکند مکروه است دوست ندارم این کار بشود خب این قبل از وقت است یا بعد از وقت؟ روایت ندارد، مرحوم سید مثل این‌که برده‌اند این را به بعد از وقت برای این‌که اگر قبل از وقت باشد روی فرمایششان که سابقا گفتند تهیه مقدمات لازم نیست آن‌که اشکال ندارد لذا مرحوم سید مثل این‌که روایت‌ها را برده‌اند به بعد از وقت یعنی اول اذان صبح در حالی که می‌داند آب ندارد آب برایش ضرر دارد این خود را جنب بکند این صورت را فرموده‌اند طوری نیست برای این که روایت داریم اما صور دیگر طوری است چون روایت نداریم، می‌شود گفت فرمایش مرحوم سید را؟ که اگر خودش را جنب بکند طوری نیست و اما اگر آب دارد آب را بریزد یا مثلا وضو دارد می‌تواند اول نماز کند نماز نکند و خودش را جنب کند بگوییم که این تیممش درست است نمازش هم درست است اما گناه کرده چرا گناه کرده؟ روایت راجع به جماع است از جماع بخواهیم تعدی بکنیم به این صورتی که مثلا آب را بریزد به صورتی که می‌توانست خودش را نگه بدارد اول نماز بخواند بعد مثلا برود تطهیر کند آن جا جایز نباشد، نمی‌دانم می‌شود یا نه؟

می تواند وضو بگیرد نماز بخواند نمی‌کند و خود را جنب می‌کند می‌فرماید لا یجوز اذا لم یتمکن من الوضو بعد کما مرلکن یجوز له الجماع این‌که اول اذان صبح است می‌تواند وضو بگیرد نماز بخواند اما اگر جنب بشود نمی‌تواند غسل بکند، نماز نخواند و خودش را جنب بکند بعد آب ندارد مجبور بشود تیمم کند نماز بخواند می‌فرمایند این طوری نیست، لا یجوز را می‌فرماید یجوز، چه فرقی کرد؟ می‌فرمایند الفارق النص نص کدام است؟ این روایت اسحق بن عمار که فرمودند که اگر خودش را جنب بکند بعد تیمم کند نماز بخواند طوری نیست اگر مثلا می‌تواند وضو بگیرد نماز بخواند بعد خودش را جنب بکند این باید این کار را بکند و اما اگر خودش را جنب بکند بعد آب نداشته باشد تیمم بکند لایجوز چرا؟ برای این که در خصوص جنابت دلیل داریم در غیر آن دلیل نداریم و الغای خصوصیت نمی‌شود کرد ظاهراً حرف مرحوم سید ناتمام است دیگر برای این‌که آن جنابت خصوصیت ندارد، وقت داخل شده این الان باید تهیه مقدمات بکند خب وضو دارد می‌تواند وضو بگیرد باید وضو بگیرد نمازش را بخواند بعد خودش را جنب بکند حالا امام علیه السلام فرمودند نه وضو نگرفته نماز نخوانده خودش را جنب کرده طوری نیست بعد که می‌خواهد نماز بخواند تیمم کند نماز بخواند مرحوم سید می‌فرمایند در خصوص جنابت درست است اما یک کسی مثلا وضو دارد و این می‌تواند نماز بخواند بعد برود تطهیر کند و این کار را نکند اول برود تطهیر کند بعد بیاید آب ندارد مجبور بشود تیمم کند نماز بخواند می‌گویند نمازش صحیح است اما گناه کرده، چرا گناه کرده؟ برای این‌که ذی المقدمه واجب بوده مقدمه‌اش واجب بوده تهیه مقدمات باید بکند نکرده، عرفا باید بگوییم که امام علیه السلام یک قاعده کلی گفتند و این‌که در وقت اگر کسی می داند اگر آبش را بریزد یا آن مثال مرحوم سید برود تطهیر بکند در حالی که متطهر است برود بول بکند این جایز نیست اما اگر خودش را جنب بکند بعد باید تیمم بکند این جایز است، ظاهراً عرف نمی‌پسندد،

امام علیه السلام فرمودند بدل اضطراری به جای بدل اختیاری طوری نیست من دوست ندارم این جور بشود اما اگر شد طوری نیست، بدل اضطراری به جای بدل اختیاری عمدا خب امام گفتند طوری نیست وقتی امام علیه السلام راجع به جنابت گفتند طوری نیست ما راجع به وضویش هم همین را می‌گوییم وضو دارد می‌تواند نماز بخواند بعد از آن‌که نماز خواند برود تطهیر کند این کار را نمی‌کند اول می‌رود محدث می‌شود به حدث اصغر حالا می‌خواهد نماز بخواند آب ندارد بدل اضطراری است بدل اضطراری می‌گوید تیمم کن نماز بخوان مرحوم سید می‌گویند آن جنابتش طوری نیست اما این وضو گرفتنش طوری است، چرا طوری است؟ قاعده می‌اورند جلو می گویند قاعده این است که در وقتی که وقت داخل شد تهیه مقدمات واجب است سابقا هم گفتند، تهیه مقدمات که واجب است مقدمه را از دست ندادن اگر می‌تواند واجب است پس بنابراین نمی‌تواند خودش را محدث بکند باید اول نماز بخواند بعد خودش را محدث کند اما عرف چه می‌گوید؟ می‌فرماید این‌ها همه یک نسق است اگر بدل اضطراری بتواند به جای بدل اختیاری بنشیند همه جا می‌شود اگر بدل اضطراری نتواند به جای بدل اختیاری بنشیند الا آن جا که تقصیر نداشته باشد همه جا می‌گوییم اما راجع به جماعش بگوییم که بدل اضطراری به جای بدل اختیاری می‌تواند بنشیند و اما راجع به غیر جماع دیگر همه مقدمات بگوییم که نمی‌تواند والفارق النص ولی به مرحوم سید عرض می کنیم که آقا این روایت شریف همین را می‌خواهد بگوید می‌خواهد بگوید بدل اضطراری به جای بدل اختیاری همه جا، و حرف من هم زنده می‌شود که من می‌گویم که اصلا بدل اضطراری به جای خود با بدل اختیاری به جای خود هیچ تفاوت با هم ندارد و این‌که ما بگوییم مصلحت تامه ملزمه از بین رفته ظاهراً این روایات 27 می‌گویند نه، تیمم به جای خود مثل وضو به جای خود هیچ تفاوت ندارد همین جوری که آن طهارت‌آور است آن هم طهارت‌آور است همین جوری که آن می‌شود با آن نماز خواند این هم می‌شود با آن نماز خواند و این‌که بدل اختیاری یعنی وضو، غسل یک مصلحت تامه ملزمه‌ای داشته باشد که تیمم نداشته باشد ظاهراً این روایات باب 27 این جوری می‌گوید، این یک مطلب.

یک مطلب هم این‌که روایت‌ها ندارد بعد از وقت و اگر روایت بعد از وقت نباشد دیگر حرف مرحوم سید درست نمی‌اید روایت‌ها همین جوری است که مثال زدم نماز عشایش را خوانده خوابیده مثل عموم مردم هنوز صبح نشده خودش را جنب می کند در حالی که می‌داند اگر خودش را جنب بکند نمی‌تواند غسل بکند حالا نمی‌تواند غسل بکند یا اب برایش ضرر دارد یا آب نیست یا آن مسوغات تیمم هست بالاخره می‌داند نمی‌تواند غسل بکند حالا الان ذی المقدمه که واجب نیست مقدمه هم واجب نیست روی فرمایش آقایان وقتی واجب نباشد می‌تواند خودش را جنب بکند وقتی که وقت نماز رسید اب ندارد دیگر خواه ناخواه بدل اضطراری به جای بدل اختیاری تیمم بکند نماز بخواند، اگر یک کسی بگوید این روایت‌ها مربوط به قبل از وقت است مرحوم سید روایت‌ها را برده‌اند به بعد از وقت، فرد نادر هم می‌شود که یک کسی اول اذان صبح در حالی که می‌داند اگر خودش را جنب بکند دیگر با تیمم نماز بخواند و خودش را جنب بکند که مرحوم سید لایجوز للمتطهر بعد دخول الوقت روایت‌ها را برده‌اند به بعد از دخول وقت، ولی روایت الان روایت را ببینید بعد دخول وقت ندارد دیگر، سئلت اباعبدالله علیه السلام عن الرجل یکون فی المسافره مع اهله فی السفر و لایجد الماء یأتی اهله فقال ما احب ان یفعل ذلک، ندارد که بعد از وقت مرحوم سید روایت‌ها را برده‌اند به بعد از وقت می‌گویند لا یجوز للمتطهر بعد دخول الوقت ابطال وضوئه بعد دخول الوقت.

روایت‌ها بگویید که اطلاق دارد هم قبل از وقت را می‌گیرد هم بعد از وقت را و این فرمایش مرحوم سید که روایت را برده بعد از دخول وقت نه، هم قبل از وقت را می‌گیرد هم بعد از وقت را می‌گیرد ببخشید وقت تمام شد از شما عذرخواهی می‌کنیم.