درس خارج فقه آیت‌الله حسین مظاهری

اول فرمودند اگر کسی به جنازه‌ای بخواهد نماز بخواند ولو آب دارد می‌تواند تیمم کند که ما گفتیم قدر متیقنش آن جاست که اگر بخواهد وضو بگیرد آن نماز از بین می‌رود لذا تخصیص نیست تخصص است استثنا نیست و از همان جاهایی است که نمی‌تواند مثل تنگی وقت تیمم می‌کند نماز می‌خواند.

سوم چیزی که می‌فرمایند می‌شود تیمم بکنی این‌که در مسجدالحرام پا شد دید محتلم است این ولو می‌تواند غسل بکند همان جا غسل بکند فورا نه، تیمم کند از مسجد الحرام بیرون بیاید، عبارت مرحوم سید را بخوانم ذکر بعض الاصحاب انه من احتلم فی احدالمسجدین یجب علیه التیمم للخروج و ان امکنه الغسل.

این جمله شیرینی است اما در کلمات دیده نمی‌شود، آن چه در کلمات دیده می‌شود طبقا للروایات اهل بیت علیهم السلام گفته‌اند که تیمم علی وجه الارض وجه را هم معنا کرده‌اند یعنی روی زمین، روی زمین می‌گویند برای خاطر این‌که می‌خواهند بگویند که این روی زمین گاهی خاک است گاهی شن است گاهی سنگ است و گاهی سنگلاخ است و امثال این‌ها لذا کلمه وجه به معنای رو، وجه الارض یعنی روی زمین، این روی زمین این جوری است که گاهی خاک است و گاهی سنگ است و گاهی ماسه است و گاهی شن است و امثال این‌ها، راجع به معادن هم می‌رسیم باید ببینیم راجع به معادن چه باید بگوییم؟ این کلمه علی وجه الارض در روایات ما زیاد آمده فقهاء هم روی این وجه الارض حساب کرده‌اند و در کلماتشان زیاد آمده، آن‌ چه که من نوشته‌ام حرف مرحوم سید این است یجوز التیمم علی مطلق وجه الارض علی الاقوی این علی الاقوایش را می‌خواهند آن نزاع بعدی را درست بکنیم که بعضی گفته‌اند تا خاک باشد به سنگ به شن به ماسه نمی‌شود تیمم کرد و الان هم بعضی از محشین بر عروه مثل استاد بزرگوار ما آقای بروجردی مرحوم محقق بزرگ آقای خوانساری آسید احمد خوانساری و بعضی دیگر از بزرگان محشین بر عروه و همچنین بسیاری از بزرگان که مرحوم صاحب جواهر هم نقل می‌کند فرموده‌اند که تا خاک باشد نوبت به سنگ نمی‌رسد دیگر چه رسد به ماسه و شن و نوره و گچ و امثال این‌ها و گفته‌اند ایشان می‌گویند مرحوم سید می‌گویند علی مطلق وجه الارض بخواهند آن قولی که می‌گوید تا خاک باشد به سنگ نمی‌شود این را بیرون کنند لذا کلمه الاقوی اورده‌اند که ولو خاک باشد به سنگ می‌شود تیمم کرد ولو سنگ باشد به ماسه یا به گچ نپخته به نوره نپخته و به شن می شود تیمم کرد لذا می‌فرمایند که یجوز التیمم علی مطلق وجه الارض علی الاقوی.

من نوشته‌ام که وتدل علی ذلک یعنی علی مطلق وجه الارض روایات کثیره ذکرها صاحب الوسائل متفرقه فی ابواب التیمم و من تلک الروایات روایه 1 از باب 4 از ابواب تیمم صحیحه حلبی عن ابی عبدالله علیه السلام عن الرجل یمر بالرکیه یعنی چاه و لیس معه دلو قال لیس علیه ان یدخل الرکیه لان رب الماء هو رب الارض خب این هو ارض دیگر خاک را می‌گیرد سنگ را می‌گیرد و همچنین هرچه زمین است، الا این که صدق زمین بر آن نکند نمی‌گیرد، لذا این‌که من گفتم روییدنی نباشد صدق زمین نمی‌کند، خوردنی نباشد صدق زمین نمی‌کند، پوشیدنی اگر باشد صدق زمین نمی‌کند مثل پنبه خب صدق زمین نمی‌کند چنانچه بعد در باره‌اش صحبت می‌کنیم معدن صدق زمین نمی‌کند و این روایت شریف که نظیرش هم زیاد است می‌فرماید که یتیمم علی الارض یا علی وجه الارض که حالا آن خیلی اهمیت ندارد یتیمم علی الارض این زمین دیگر هرچه صدق زمین بکند یجوز التیمم علیه خاک باشد یا سنگ رمل باشد یا ماسه گچ نپخته باشد یا نوره و امثال این‌ها.

یک روایت هم روایت 5 از باب 21 از ابواب صلاه الجنازه که سابقا خواندیم موثقه سماعه قال سئلته عن رجل مرت به جنازه و هو علی غیر وضو کیف یصنع قال یضرب یدیه علی حائظ اللبن فلیتیمم به خب حضرت نفرمودند که دستش را به خاک بزند فرمودند دستش را بزند به دیوار گلی، به دیوار خشتی تیمم بکند نماز جنازه بخواند، بنابراین این فرمایش این بزرگان که فرموده‌اند تا خاک باشد نوبت به سنگ نمی‌رسد این دوتا روایت که خواندیم می‌گوید اگر چه خاک باشد نوبت به گل والبته گل خشک ، خشت ونوبت به گچ ونوبت به نوره و امثال این‌ها می رسد و علاوه بر این دوتا روایت روایات دیگر هم هست علاوه بر این دوتا روایت که خواندیم آن قاعده هم هست این‌که این‌ها مطلق و مقید مثبتین هستند نمی‌تواند احدهما دیگری را از اطلاق بیندازد یکی هم قید غالبی است قید غالبی نمی‌تواند تقیید بکند پس آن روایات فراوانی که می فرماید تیمم بکند به زمین من‌جمله روایت هم، نه، خود قرآن که می فرماید فلم تجدوا ماء نگفته فتیمموا ترابا فرموده فتیمموا صعیدا، بالاخره دلالتش خیلی خوب است می‌خواهیم تیمم بکنیم حضرت فرمودند تیمم کن به دیوار گلی، به دیوار خشتی علی حائط اللبن، بالاخره خاک نیست دیگر،حالا هرچه بالاخره تیمم است طرز تیمم را یاد دادند.

فتلخص مما ذکرناه این که آیا خاک دخالت دارد یا نه؟ می‌گوییم نه، چرا؟ روایات فراوانی داریم که روایات می‌گوید تیمم بکن بر زمین قرآن هم می‌گوید تیمم بکن بر زمین زمین همین طور که خاک را می‌گیرد سنگ را می‌گیرد همین طور که سنگ را می‌گیرد ماسه و شن و امثال این ها را می‌گیرد، آن روایتی هم که می‌گوید تراب آن روایت هم از باب بیان مصداق است نه خصوصیت داشته باشد حمل مطلق بر مقید نیست مخصوصا قید غالبی علاوه بر این دوتا روایت سکونی و موثقه سماعه هم به خوبی دلالت دارد این‌که خاک خصوصیت ندارد.

بحث فردا که این هم بحث خوبی است راجع به پخته این ها اگر خاک را پختند آجر شد یا موزائیک یا کوزه گلی یا گچ را پختند گچ به دیوار مالیدن شدن یا نوره را پختند و نوره شد آیا به این‌ها می‌شود تیمم کرد یا نه؟ یک مطالعه دقیقی بکنید تا فردا انشاءالله.