موضوع: تفسیر موضوعی/تکبر /بیان ملحقات مساله تکبر

سخن در آیات مربوط به تکبر به پایان رسید. اما سخن در تکبر همچنان تحت عنوان ملحقات ادامه دارد و روایاتی را در این باب بیان خواهیم کرد. نباید فراموش کرد که روایات عِدل قرآن است و در تفسیر قرآن کریم باید از روایات هم استفاده کنیم.

دو روایت بیان شد و اکنون نوبت به روایت سوم می رسد.

روایت سوم :

مَا دَخَلَ‌ قَلْبَ‌ امْرِئٍ شَيْ‌ءٌ مِنَ الْكِبْرِ إِلَّا نَقَصَ مِنْ عَقْلِهِ مِثْلَ مَا دَخَلَهُ مِنْ ذَلِكَ قَلَّ ذَلِكَ أَوْ كَثُرَ.[1]

در نظر بگیریم در لیوانی پر از آب ، سنگ بریزیم ، به هر مقدار سنگ وارد ظرف شود ، به همان مقدار آب خارج می شود. هکذا واریز تکبر در ظرف قلب که هر مقدار تکبر اضافه شود ، به همان مقدار عقل زائل می شود.

اما عقل چیست؟ عقل در روایات تعریف خاص دارد و عقل عرفی نیست. «مَا عُبِدَ بِهِ‌ الرَّحْمَنُ‌ وَ اكْتُسِبَ بِهِ الْجِنَان...»[2] ‌

عاقل کسی است که بهتر خدا را عبادت کند. لذا در مقابل عقل ، جهل است.

در روایت می فرماید به هر مقدار تکبر وارد قلب شود به همان مقدار ، از عبودیت دور می شویم.

سوال : اکثر تکبرات ما در برابر مخلوقات است ، نه در برابر خالق متعال. چرا در تکبراتی که در مراوده با خلایق است ، عقل و قدرت بندگی کم می شود؟

جواب : به نظر ما هر تکبری با هر کسی ، به تکبر در مقابل باری تعالی ختم می شود. تکبر ما ظاهرا با تکبر فرعون متفاوت است ، اما واقعا ختم به همین مخالفت و معصیت است. وقتی شخص متکبر در مقابل مومن تکبر می ورزد در حالی که علم به مذموم بودن و منهی بودن آن دارد ، در واقع در مقابل خدایی تکبر می ورزد که ناهی و مذمت کننده است.

حالا با این بیان به روایت شریف نظر کنیم. لذا باید مراقب باشیم چه میکنیم. در مقابل خانواده هم تکبر خرج کنیم ، از عبودیت دور می شویم. عرفان باید از منزل شروع شود. در مقابل خانواده و لو حق با زوج است ، اما تکبر به خرج ندهد و برای رضای خدا و عمل به فرمان ﴿يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَ أَهْليكُمْ ناراً وَقُودُهَا النَّاس﴾‌[3] ، صبر کند و تکبر خرج ندهد ، معجزات و کرامات را در زندگی خواهد دید.

روایت چهارم :

لَا يَدْخُلُ‌ الْجَنَّةَ مَنْ كَانَ فِي قَلْبِهِ مِثْقَالُ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ مِنَ الْكِبْر[4]

اگر کسی به قدر خردل که تقریبا در حد و اندازه کنجد است در دلش تکبر باشد ، وارد بهشت نخواهد شد تا اینکه در دنیا و یا در برزخ تطهیر شود. بعضی ابتلائات لطف خداست ، هر چند دعا میکنیم که خدا با لطفش با ما برخورد کند اما سنت خدا بر همین است که در دنیا با سختی ما را تطهیر کند.

پیشگیری همیشه راحت تر از درمان است. باید مراقب باشیم وارد دل نشود تکبر تا نیاز به درمان و ابتلائات باشد.