موضوع: تفسیر موضوعی/وفای به عهد /تفسیر آیه 76 سوره آل عمران

کلام در چهارمین آیه از آیات مربوط به وفای عهد است که در آیه 76 سوره آل عمران بیان شده است.

در جلسه سابق نکته ادبی مربوط به واژه «بلی» بیان شد که بلی در لغت عرب نقش نفی از جمله منفی را دارد. برخلاف نعم که نقش تایید جمله ماقبل را دارد اعم از تایید نفی یا تایید اثبات.

مثال واضح نقش «بلی» ، آیه شریفه ﴿أَ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ قالُوا بَلى﴾[1] ‌ است که نفی جمله منفی سابق است که در نتیجه اثبات ربوبیت است.

حال در آیه مورد بحث ما در این جلسه با توجه به این نکته ادبی ، معنای آیه این می شود که بلی ، آن کس که به عهدش پایبند تر است ، و تقوا را پیشه می کند ، خدا متقین را دوست دارد.

برای فهم معنای آیه باید به آیه ماقبل رجوع کنیم.

﴿وَ مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ مَنْ إِنْ تَأْمَنْهُ بِقِنْطارٍ يُؤَدِّهِ إِلَيْكَ وَ مِنْهُمْ مَنْ إِنْ تَأْمَنْهُ بِدينارٍ لا يُؤَدِّهِ إِلَيْكَ إِلاَّ ما دُمْتَ عَلَيْهِ قائِماً ذلِكَ بِأَنَّهُمْ قالُوا لَيْسَ عَلَيْنا فِي الْأُمِّيِّينَ سَبيلٌ وَ يَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ وَ هُمْ يَعْلَمُون﴾[2]

در این آیه صحبت از اهل کتابی سخن می گوید که مثبت هستند و ویژگی آن ها اینست که اگر آن ها را ایمن کنید بر قنطار (قنطار در اصل به چیز محکم می گویند اما در اینجا به معنای مال زیاد است که موجب استحکام فرد می شود ولو از حیث دنیوی و جنبه مادی. نقطه مقابل ، دینار است که به قرینه مقابله به معنای مال کم است.[3] ) یعنی بر اموال کثیر ، سر وقتش برمیگردانند. و گروه منفی از اهل کتاب کسانی هستند که اگر مال اندکی نزد آن ها امانت باشد ، باز نمیگردانند الا اینکه دائما همراه او باشید و از او پس بگیرید. ـ«ما» در این آیه مصدریه است و مابعد را تاویل به مصدر می برد.

در ادامه در مشارالیه ذلک اختلاف است. نظر استاد این است که مشار الیه ذلک همان گروه دوم است.

ذکر این نکته لازم است که ﴿قالوا لیس ...﴾ یک صحبت ساده نیست بلکه تفکر را بیان میکند.

«امیین» در مقابل اهل کتاب است. یک معنای امی ، بی سواد است. به همین جهت به رسول مکرم صلی الله علیه و اله امی می گفتند. لذا این گروه از اهل کتاب می گفتند امیون بر ما اهل کتاب تسلطی ندارند.

مبادا علم بدون تهذیب باشد و انسان را مغرور کند. علم بدون تهذیب ، حجاب است و مایه بیچارگی انسان خواهد بود.

علی ای حال اهل کتاب خودشان را باسواد می دانستند و مسلمانان را بی سواد ، لذا هیچ وظیفه ای برای خودشان در قبال امانت دیگران قائل نبودند. این همان جهت است که استاد اصرار دارند که این مساله تفکر اهل کتاب است.

حالا در آیه مورد بحث خود ما بلی در نفی جمله ﴿لَيْسَ عَلَيْنا فِي الْأُمِّيِّينَ سَبيلٌ﴾ است. قران می فرماید : خیر ، ملاک برتری سواد و غیر سواد نیست ، ملاک برتری وفای به عهد و تقوا است.

کلام در بحث چهارمین آیه به پایان رسید. ان شا الله آیه پنجم در جلسه آینده بیان خواهد شد.