موضوع: تفسیر موضوعی/وفای به عهد /تفسیر آیه 4 سوره مبارکه توبه

در مساله وفای به عهد ، استاد محترم چهار آیه از آیات مرتبط با این موضوع را بیان و تفسیر نمودند و اکنون به پنجمین آیه می رسیم که در سوره مبارکه توبه آیه شریفه 4 است :

﴿إِلاَّ الَّذينَ عاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكينَ ثُمَّ لَمْ يَنْقُصُوكُمْ شَيْئاً وَ لَمْ يُظاهِرُوا عَلَيْكُمْ أَحَداً فَأَتِمُّوا إِلَيْهِمْ عَهْدَهُمْ إِلى‌ مُدَّتِهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقين‌﴾

در بیان و فهم این آیه شریفه باید به آیه قبل از آن رجوع کنیم که استثنا مذکور مرتبط با ما قبل است و ان شا الله بیان خواهد شد.

قبل از تفسیر آیه شریفه لازم است معنای ظاهری آیه بیان شود.

«ظهر» یعنی پشت و در این آیه شریفه یظاهروا یعنی پشتیبانی و نصرت کردن. مثلا در مقام امور سیاسی وقتی کشور ما با کشور دیگری معاهده همکاری امضا کرد ، معنا ندارد کشور دوست و مورد معاهده ، به دشمن و اعداء ما کمک کند و از آن ها پشتیبانی کند. حال اگر مشرکی چنین بود یعنی با تو همکاری کرد و نقض پیمان نکرد ، تو نیز با این گروه از مشرکان عهد و پیمان را حفظ کن.[1]

نکته مهم این است که این آیات مربوط به سال 9 هجرت و بعد از فتح مکه است.

لازم است برای فهم بهتر آیه شریفه نگاهی به سیر تاریخی داشته باشیم :

رسول مکرم صلی الله علیه و اله 13 سال ابتدائی بعثت در مکه بودند و بعد از ایام شعب ابی طالب ، مقداری شرائط بهتر شد اما این تغییر نسبی بود و آن اذیت ها همچنان ادامه داشت. تا اینکه تصمیم به ترور رسول الله صلی الله علیه و اله گرفتند و از هر قبیله یک نفر از افراد مهم را جمع کردند تا دست همه قبائل در خون ایشان شریک باشد. اما با قدرت الهی جان ایشان نجات پیدا می کند و ماجرای لیله المبیت اتفاق می افتد.

علی ای حال دلیل هجرت رسول الله صلی الله علیه و اله از مکه به مدینه همین اجتماع مشرکین بر قتل ایشان بود و قطعا این هجرت با آرامش و اختیار و خوشی نبوده است.

تا سال هشتم هجرت ، مردم مکه بت پرست بوده اند. تا اینکه در سال هشتم لشکر مسلمین به طرف مکه رفتند و بدون جنگ و خونریزی مکه را فتح کردند و در سال نهم هجرت که مکه تحت سلطه حاکمیت اسلامی بود ، این سوره مبارکه نازل شد و ابتدا ابلاغ این برائت نامه به ابوبکر بن ابی قحافه سپرده شد اما به فرمان الهی ، ابوبکر عزل شده و این برائت نامه به دست مولانا امیرالمومنین علیه السلام ابلاغ شد و برائت از مشرکین اعلان گردید.[2]

این آیه شریفه در تکمیل آیه قبل یعنی آیه 3 سوره توبه است که می فرماید :

﴿وَ أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ أَنَّ اللَّهَ بَري‌ءٌ مِنَ الْمُشْرِكينَ وَ رَسُولُهُ فَإِنْ تُبْتُمْ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ إِنْ تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ غَيْرُ مُعْجِزِي اللَّهِ وَ بَشِّرِ الَّذينَ كَفَرُوا بِعَذابٍ أَليمٍ﴾

اذان یعنی اعلام از طرف خدا و رسول برای مردم یعنی برای هرکس در مکه است از هر دین و آیینی که باشد. چرا که همه باید شاهد این برائت باشند تا از محافظه کاری دور باشند.[3]

این دلیل بر این است که برخی کار ها و سیاست ها نیاز به شاهد بین المللی دارد حتی اگر مساله سیاست داخلی باشد به این خاطر که همه دنیا مکتب و مذهب شیعه را بشناسند.

در ادامه آیه 3 در مقصود از یوم حج الاکبر اختلاف است که مشهور ترین قول روز عید قربان است. هرچند نظرات دیگری هم بیان شده است.[4]