درس خارج فقه استاد مقتدایی

موضوع: زکات: فصل اول زکات انعام ثلاثه: نصاب زکات بقر:

چهارشنبه که درس را تعطیل کردیم توفیق سفر به بندرعباس داشتیم نماینده ولی فقیه در استان هرمزگان و امام جمعه بندرعباس از هشت سال پیش یک اجلاس و کنگره‌ای را تشکیل داده بنام امام سجاد(ع) و تجلیل و تکریم و تعظیم از صحیفه سجادیه و بحمدالله این کنگره جای خودش را در بین‌الملل باز کرده و گفتند امروز که بمناسبت شهادت امام سجاد(ع) این کنگره در این‌جا برگزار است همزمان در استان‌های کشور نیز منعقد است، هم‌چنین در 26 کشور غیر از ایران، مردم با همت و هزینه خودشان این اجلاس و کنگره را برپا کرده‌اند و در همان اجلاس هم جمعیت فوق‌العاده شرکت کرده بود و مهمان خارجی هم داشتند.

علی‌ای‌حال جلسه خوبی بود و در راه شناخت صحیفه سجادیه موفق بوده است و تا به حال آثار و برکات خوبی هم داشته است و از ما هم انتظار داشتند که در حوزه در این رابطه حرکت مفیدی داشته باشید و صحیفه سجادیه تدریس بشود یا برنامه حفظ آن گذاشته شود که انشاءاله در شورای عالی حوزه‌های علمیه مطرح می‌کنیم.

و من هم در آن‌جا در این مورد صحبت کردم که گرچه در دوران امام سجاد(ع) دوران قدرت بنی‌امیه بود و در کشورهای اسلامی علنا سب و ناسزا می‌گفتند و امام(ع) محدود بودند در عین حال امام(ع) تلاش خودشان را داشتند؛ ابوحمزه ثمالی که تلاش فراوانی داشت و امام صادق(ع) در رابطه او می‌فرمود او سلمان زمان خودش بود. مرحوم شیخ طوسی در فهرست 173 نفر از اصحاب امام سجاد(ع) را به اسم نام می‌برد که این‌ها از اصحاب و یاران امام سجاد(ع) بودند و به هر نحو بود خدمت امام می‌رسیدند و کسب فیض می‌کردند و امام سجاد(ع) با اینکه محدود بودند با این اوصاف وظیفه امامت را تحت پوشش دعا انجام می‌دادند مثلا یکی از دعاها طلب فرزند است یا راجع به حقوق پدر و مادر است را بیان نمودند و یا دعاهای دیگر.

لذا صحیفه سجادیه یک برنامه اجرایی مانند قرآن است بنابراین لازم است در حوزه علمیه همه انس با نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه همانند قرآن داشته باشیم و کمتر از برگزار کنندگان آن کنگره نباشیم.

بحث فقهی: بحث ما در مورد زکات بقر بود، هم‌چنین گفتیم در زکات بقر دو حد نصاب است.

نصاب اول: ثلاثون، وقتی که بقر به این تعداد رسید، زکات آن یک گوساله یک ساله، یعنی گوساله تبیع یا تبیعه.

نصاب دوم: اربعون، که زکات آن یک گوساله دو ساله یعنی گوساله مسنه است.[1]

هم‌چنین گفتیم یک اختلاف مهم دیگری در مسأله زکات ابل بین علماء واقع شده است و آن این‌که در صحیحه زراره در آخرین نصاب گفته شده است اگر عدد شتران به 121 نفر شتر رسید، یک قاعده کلی داد که هر چهل شتر یک ابن لبون و یا هر پنجاه شتر یک حقه زکات دارند؛

دو گونه برداشت از این عبارت شده یکی اینکه مالک مخیر است مطلقا در شمردن هرکدام را که خواست انتخاب کند ولو این‌که به ضرر فقرا تمام شود.

قول دوم این‌که مراد این است که به گونه‌ای شتران را بشمارد که به تمام شترها زکات تعلق بگیرد، تا به ضرر فقرا تمام نشود که ما گفتیم مراد استیعاب است.

این‌جا هم یعنی نصاب بقر همین اختلاف وجود دارد در روایت 2 نصاب بیان شده است، ثلاثون و اربعین به این صورت که آیا انسان مخیر است هرکدام را انتخاب نماید.

مرحوم سید یزدی(ره) آن‌جا در عروه تخییر را انتخاب کرده‌اند و می‌فرماید «و فيما زاد يتخير‌ بين عد ثلاثين ثلاثين و يعطي تبيعا أو تبيعة و أربعين أربعين و يعطي مسنة»[2]

مرحوم امام(ره) در تحریرالوسیله هم آن‌جا و هم در این‌جا استیعاب را قبول دارند و می‌فرمایند «و يجب مراعاة المطابقة هنا فيما تمكن»[3] یعنی ولو این‌که تلفیق نماید که گفتیم متفاوت هم می‌شود.

فرق دو قول هم این است که بنابر تخییر گاهی اوقات تعدادی از بقرها بدون زکات باقی می‌ماند.

در این‌جا خصوصیتی هست که استیعاب را معین می‌کند چون در روایت خود امام بنحو استیعاب حساب کرده (روی مبنای تخییر تلفیق نیست بلکه روی مبنای استیعاب تلفیق معنی دارد) بنابراین از روایت استفاده می‌کنیم که تخییر نیست بلکه استیعاب یا مطابقه است.

مرحوم آقای خویی(ره) خیلی شدید به فرمایش سید می‌تازد و می‌فرماید اصلا احتمال تخییر در اینجا نیست «فإنّ التخيير و إن أمكن المصير إليه في نُصُب الإبل و أفتى به جماعة منهم الماتن كما مرّ إلّا أنّه غير محتمل في المقام بعد تنصيص الإمام(ع) بالتلفيق»[4] گرچه ممکن است دستور تخییر با نصاب ابل سازکاری داشته باشد که فقهاء و نیز خود ماتن در نصاب ابل فتوی به تخییر داده‌اند اما در محل بحث یعنی در نصاب گاو و گاومیش احتمال تخییر وجود ندارد، چون امام معصوم(ع) در روایت تصریح به تلفیق نموده‌اند که همان استیعاب است. یعنی در نصاب شتر با قاعده، استیعاب را مطرح کردیم اما در گاو و گاومیش صریحاً می‌فرماید باید تلفیق باشد که همان استیعاب است.

پس به همین قرینه می‌گوییم در شتر هم باید استیعاب باشد.

البته در برخی موارد تخییر احتمال دارد و آن موردی است که با هرکدام حساب کند شامل همه می‌شود مانند 120 بقر که به هردو صورت سی تائی یا چهل تائی امکان دارد.

بحث بعدی زکات غنم است. برای فردا انشاءاله.

وصلی الله علی محمد و آله الطاهرین.