درس خارج فقه استاد مقتدایی

موضوع: كتاب الجهاد (جهاد دفاعی؛ حکم اضرار به کسی که خطئا یقین به تجاوز او شده)

تذکر اخلاقی:

تبریک و تهنیت به مناسبت میلاد فاطمه زهراء سلام الله علیها:

فردا بیستم جمادی الثانیة مصادف است با ایام الله میلاد با برکت پاره تن پیغمبر(ص) حضرت صدیقه طاهره بانوی بزرگ عالم اسلام فاطمه زهراء(س)، من این روز شریف را خدمت شما برادران عزیز و خواهران گرامی تبریک عرض می‌کنم.

روز ولادت شخصیت عظیم و والای اسلام کسی که به منزله جان و روح پیغمبر(ص) و مادر امامان(ع) و همسر ولی خدا امیرالمؤمنین(ع) که در فضائل و مناقب کفو او و همتای اوست که فرمود: «لولا عليٌ لَم يَكُن لِفاطِمَةُ كُفوٌ»[1] اگر خدای متعال علی را نیافریده بود همتایی برای فاطمه زهراء(س) از زمان خلقت عالم تا زمان انقضای عالم نبود.

شخصیت والای اسلامی، مادر امامان، همسر ولی خدا، کسی که لقب ام ابیها گرفت یعنی در شرافت به منزله مادر پدرش بود؛ پیغمبر(ص) هر وقت بر فاطمه زهراء(س) وارد می‌شدند فاطمه زهراء(س) بلند می‌شد و قیام می‌کرد، پیغمبر(ص) او را در آغوش می‌گرفتند و می‌بوسیدند دست فاطمه را، اینکه پیغمبر دست کسی را ببوسد این یک امتیاز بالایی است فقط برای عطوفت پدر و فرزندی نبود پیغمبر جایگاه والا و قرب فاطمه را در پیشگاه خدا می‌دانست با بوسیدن دست فاطمه احترام می‌کرد به فاطمه زهراء(س).

خلاصه روز بسیار مبارکی است به همه شما عزیزان این عید بزرگ این عید پرفیض و برکت را تبریک عرض می‌کنم.

اتفاق در روز میلاد و اختلاف در سال میلاد:

در روز ولادت حضرت فاطمه زهراء(س) هیچ اختلافی نیست همه مورخین و محدثین اتفاق دارند که میلاد حضرت زهراء(س) بیستم جمادی الثانیة است و این جای بسی تعجب است که هیچ اختلافی در تاریخ این میلاد نقل نشده است همه نوشته‌اند بیستم جمادی الثانیة حتی یک قول مخالف از شیعه و سنی در نقل ولادت حضرت وارد نشده است ولی در سال ولادت اختلاف است بعضی نوشته‌اند سال پنجم بعثت یعنی پنج سال بعد از مبعوث شدن رسول خدا(ص) به پیغمبری این ولادت با برکت واقع شده است این قول را مرحوم کلینی در کافی[2] می‌نویسد و همچنین مرحوم طبرسی[3] و مرحوم مجلسی[4] همین قول را می‌نویسند با این حساب زمان شهادت حضرت زهراء(س) در سن 18 سالگی واقع می‌شود ولی غالبا مورخین و محدثین اهل سنت زمان میلاد حضرت را پنج سال قبل از بعثت رسول خدا(ص) نقل کرده‌اند با این حساب حضرت زهراء(س) در سن 28 یا 29 سالگی به شهادت رسیده‌اند.

وقایع میلاد حضرت زهراء:

با ولادت حضرت زهراء(س) در عالم تحولی ایجاد شد قبل از ولادت حضرت زهراء(س) جناب جبرائیل بر رسول خدا(ص) وارد شد و گفت: یا رسول الله از طرف خدا مأمور هستم پیامی را به شما برسانم، رسول خدا(ص) فرمود: این پیام چیست؟ جبرائیل عرض کرد: خدای متعال امر می‌کند که از امروز به مدت چهل شبانه روز به منزل خدیجه نروی. رسول خدا(ص) پذیرفتند و تصمیم گرفتند به مدت چهل شبانه روز، روزها روزه بگیرند و شب‌ها به عبادت خدا مشغول باشند تا این که تقدیر الهی معلوم شود و رسول خدا یک پیامی به واسطه جناب عمار یاسر به حضرت خدیجه خاتون فرستادند که من به امر خدا به مدت چهل شبانه روز در کنار تو نخواهم بود و این ترک نه از جهت ناراحتی و کدورت است بلکه این متارکه دستور خداست و آن محبتی که من به شما دارم همچنان محفوظ است و خدای متعال به وجود تو مباحات و افتخار می‌کند.

رسول خدا(ص) در این مدت رفت و آمد به منزل خدیجه را ترک کردند و روزها روزه‌دار و شب‌ها مشغول عبادت و مناجات خدای متعال بودند از آن طرف خانم خدیجه کبری نیز در این مدت درب را به روی همه بستند و معتکف شدند به همین منوال چهل روز تمام شد و پس از سپری شدن این مدت جناب جبرائیل حاضر شد در حالی که به همراه خود غذای بهشتی آورده بود و آن را در اختیار رسول خدا قرار داد و عرضه داشت: یا رسول الله شما با این غذای بهشتی افطار کنید.

پیغمبر(ص) در غروب روز چهلم با غذای بهشتی افطار کردند و این اجازه به رسول خدا(ص) داده شد که به منزل همسر خود خدیجه کبری برود پیغمبر(ص) بعد از افطار با غذای بهشتی روان شدند به منزل همسر خود خدیجه کبری(س)، این دو بزرگوار با ملاقات یکدیگر بسیار مسرور شدند و ابراز محبت به همدیگر نمودند و در همان شب زمینه انعقاد نطقه فاطمه زهراء(س) پس از طی این مقدمات سنگینی که به امر خدا واقع شده بود مهیا شد و از همان غذای بهشتی نور زهرای اطهر(س) در رحم خدیجه کبری(س) جای گرفت و این جنین با برکت چنان بود که حضرت خدیجه(س) را از آن ناراحتی و تنهایی که داشت رهایی بخشید و این جنین مونس و همدم مادر شد.

دلیل تنهایی حضرت خدیجه(س) این بود که اقوام آن حضرت از قریش و برخی از بنی هاشم زمانی که دیدند این بانوی بزرگوار در امر ازدواج متمایل به رسول خدا شده است به او اعتراض کردند که چرا با این ثروت و وجاهتی که دارد اراده ازدواج با یتیم عبدالله که تحت تکفل أبی طالب بوده است را کرده است در حالی که خواستگارهای سرشناس و ثروتمند فراوان داشته است و این زن‌ها بعد از قطعی شدن این وصلت تصمیم گرفتند با این زن و شوهر قطع مراوده کنند به همین جهت مدت‌ها حضرت خدیجه خاتون(س) از بین زنان کسی را نداشت که با او انس داشته باشد و هم کلام باشد، این تنهایی همچنان ادامه داشت تا زمانی که وجود مبارک حضرت زهراء(س) در رحم با برکت مادر قرار گرفت، همین که این حمل واقع شد و نور فاطمه زهراء(س) در رحم مادر جای گرفت از داخل رحم با مادر صحبت می‌کرد و آن شرائط تنهایی و نبود مونس به اتمام رسید از داخل رحم حضرت زهراء با مادر صحبت می‌کرد یکی از سخنانی که این جنین با مادر خود داشت این بود که: «یا اُمّاه لا تَحزَنِی وَ لا تَرهَبِی فَإنَّ اللهَ مع أبی»[5] مادر جان قصه نخور و هیچ ترسی به خود راه نده که خداوند با پدرم است.

این یک کرامت بزرگی است که یک جنین با مادر خود حرف بزند و بهترین مونس برای او باشد و از اخبار غیبی خبر دهد از گذشته و آینده می‌گفت و این چنین موجب دلگرمی مادر شده بود.

روزی رسول خدا(ص) وارد بیت خدیجه کبری(س) شدند و متوجه شدند همسر او در حال سخن گفتن با کسی است، رسول خدا(ص) خطاب به همسر بزرگوار خود فرمودند ای خدیجه با چه کسی حرف می‌زنی؟ این بانو در جواب عرضه داشت: «الجنین الذی فی بطنی یحدثنی و یؤنسنی»[6] حضرت خدیجه(س) تا آن زمان جریان سخن گفتن این جنین را با همسر خود مطرح نکرده بود، پس از سؤال رسول خدا(ص) ایشان پرده از این ماجرا برداشتند و گفتند که چطور این جنین مونس او هست و خبر از وقایع آینده و گذشته می‌دهد.

دوران حمل این جنین به همین منوال سپری شد و رفع تنهایی مادر مهیا شد تا زمانی که زمان وضع حمل رسید، هر زنی در زمان وضع حمل نیاز به کمک زنان دیگر مخصوصا از نزدیکان دارد تا او را در این لحظات حساس یاری دهند به همین منظور این بانو به زنان قریش و بنی هاشم پیام دادند که او را در این امر خطیر یاری دهند ولی آن‌ها پاسخ منفی دادند و گفتند: تو در امر ازدواج با یتیم عبدالله عصیان ما کردی و حرف ما را گوش ندادی و با محمد ازدواج کردی، حال دیگر توقع نداشته باش که به یاری تو بشتابیم.

حضرت خدیجه کبری(س) پس از نا امید شدن از یاری این زنان در ناراحتی و افسردگی بود که ناگاه چهار زن نورانی نمایان شدند این زن‌ها شباهتی به زن‌های این دنیا نداشتند، حضرت خدیجه(س) قدری وحشت کرد، این زنان خطاب به این بانو گفتند: «إنّا رُسُلُ رَبِّکِ»[7] نترس ما فرستادگان خدای تو هستیم تا در وضع حمل به تو یاری برسانیم؛ این زنان خود را برای حضرت خدیجه(س) معرفی کردند؛ اولی گفت من ساره همسر حضرت ابراهیم خلیل الرحمن(ع) هستم، دیگری گفت: من مریم مادر حضرت عیسی(ع) هستم، دیگری گفت: من صفوراء دختر حضرت شعیب(ع) هستم و رفیق تو در بهشت، و دیگری آسیه، این چهار زن در زمان وضع حمل این مادر حاضر شدند و به او کمک کردند تا این که زهرای اطهر(س) به دنیا آمد.

شبهه در سخن گفتن زهراء(س) از رحم با مادر:

شاید عده‌ای اشکال کنند که عقلا محال است جنینی از رحم مادر با کسی صحبت کند و صدای او به خارج از رحم برسد، در جواب می‌گوییم اتفاقا عقلا هیچ استبعادی وجود ندارد بله این را قبول داریم که در حالت معمولی و برای افرادی معمولی چنین اتفاقی بعید است ولی برای کسانی که مورد عنایت ویژه خدای متعال قرار دارند واقع شدن این خرق عادت هرگز محال نمی‌باشد از طرفی روایات صحیحه در صحت این واقعه وارد شده است و خود رسول خدا(ص) شاهد این سخن بودند و برای مردم بیان کرده‌اند البته اگر کسی از افراد عادی بخواهد ادعا کند که جنینی از رحم مادر با کسی سخن گفته است این قابل قبول نیست و هرکسی در این شأن نیست که بتواند در دوران جنینی قادر به تکلم باشد و این که صدای سخن او به خارج از رحم مادر برسد، این از کرامت‌های اولیای خدا و مقربان او مانند حضرت زهراء(س) است.

ادله قرآنی در اثبات مقام عصمت حضرت زهراء(س):

تمام فضائلی که برای ائمه اطهار(ع) از عصمت و علم و ولایت تکوینی و قرب به پرودگار عالم ثابت است برای این بانوی بزرگ اسلام نیز ثابت است و جای هیچ تردیدی برای این ادعا وجود ندارد و برای تأیید این سخن متمسک می‌شویم به آیات قرآن کریم در شأن حضرت زهراء(س):

    1. آیه تطهیر: ﴿...انَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾ [8]

"همانا خداوند فقط و فقط می‌خواهد پلیدی را از شما اهل بیت(ع) دور سازد و شما را قطعاً پاکیزه سازد."

آیه تطهیر در شأن اهل بیت پیغمبر(ص) است که بنا بر روایات قطعی یکی از کسانی که جزء اهل بیت پیغمبر به شمار می‌آیند حضرت زهراء(س) است.

    2. آیه مباهله: ﴿فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ﴾[9]

از آن پس که به آگاهی رسیده‌ای، هر کس که درباره او با تو مجادله کند، بگو: بیایید تا حاضر آوریم ما فرزندان خود را و شما فرزندان خود را ما زنان خود را و شما زنان خود را ما خود و شما خود آنگاه دعا و تضرع کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان بفرستیم.

    3. آیه اطعام: ﴿وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَىٰ حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا﴾[10]

و هم بر دوستی او (یعنی خدا) به فقیر و طفل یتیم و اسیر طعام می‌دهند.

به جهت این مناسبت مهم و عید میلاد با برکت حضرت زهراء(س) برای چشم روشنی این آیات را در شأن این بانوی بزرگوار قرائت کردیم امیدواریم که به برکت این عید عزیز این بلیه کرونا از همه جای عالم برطرف شود.

بحث فقهی:

بحث راجع به این است که اگر متجاوزی به حریم و جان و ناموس کسی قصد تجاوز و تعدی داشته باشد از جهت وضعی و تکلیفی واجب است که در مقابل این متجاوز دفاع صورت بگیرد و اما فرض دیگری از مسئله در بیان امام رحمه الله در مسئله 14 بیان شده است: «مسألة 14 لو أحرز قصده الى نفسه أو عرضه أو ماله فدفعه فأضرّ به أو جنى عليه فتبين خطأه كان ضامنا و إن لم يكن آثما»[11]

اگر برای کسی محرز شد کسی قصد جان و ناموس و مال او را دارد و به یقین رسید که این شخص چنین قصدی را در سر می‌پروراند و اقدام به برخی مقدمات کرده است و این صاحب خانه با چنین یقینی در جهت دفع متجاوز ضربه‌ای به او وارد کند و آسیبی به او وارد کند ولی بعدا معلوم شود که این شخص اصلا چنین قصدی نداشته است و خطایی رخ داده است در فتوای مرحوم امام این صاحب خانه ضامن خسارت و آسیبی است که به این شخص وارد کرده است البته به جهت این که این صاحب خانه با یقینی که برای او حاصل شده بود اقدام به این ضربه کرده است تکلیفا مرتکب گناه و معصیت نشده است زیرا شرعا در جایی که یقین به تعدی یک متجاوز باشد دفاع و ضربه به متجاوز جایز است اما از نظر حکم وضعی از جهت این که آسیبی به این شخص بی گناه وارد کرده است ضامن خواهد بود و باید جبران کند.

استاد: ولی برای من این سؤال مطرح است که در فرمایش امام رحمه الله و همچنین شرح آیت الله فاضل لنکرانی ما چطور می‌توانیم بپذیریم که هم ضمانت موجود باشد و هم معصیت واقع نشده باشد؟ و امیدوارم که من مطلب را نیافته باشم و کلام آن دو بزرگوار درست باشد شما عزیزان هم قدری در این مسئله تأمل بفرمایید.

إدامه بحث إنشاءالله جلسه آینده