موضوع: فقه پزشکی/ اتانازی/ اقسام اتانازی

اتانازی را در لغت به خوش مرگی یا مرگ راحت و به عربی الموت الهیّن در مقابل خوش زیستی معنا کردیم. اما با تحقیق بیشتر در لغت نامه آکسفورد فلسفی اتانازی به معنای کشتن و قتل انسان آمده منتهی با قید اینکه مرگ این شخص بهتر است. در شورای اخلاق انجمن پزشکی آمریکا اتانازی یک عملی است که موجب مرگ در بیمار لاعلاج است که رنج و عذاب غیر قابل تحملی را دارد.

بنابراین یک بازنگری در معنایی که جلسه قبل برای اتانازی بیان کردیم صورت گرفت که اتانازی را به معنای مرگ آسان و راحت نگیریم بلکه به معنای قتل و ایجاد مرگ بگیریم؛ ممکن است ترحم در این قتل هم باشد و شخصی دلسوزی نسبت به بیمار داشته باشد و این اتانازی را انجام دهد. پس ایجاد مرگ در معنای آن اشراب شده است.

نکته: یک عنوان اتانازی داریم و یک خودکشی با کمک پزشک. در برخی نوشته‌ها دیدم عبارت خودکشی به جای اتانازی آمده در حالی که اتانازی با خودکشی به وسیله پزشک تفاوت ماهوی دارد. یک وقت شخص بیمار است یا اینکه بیمار هم نیست و اقدام به خودکشی به کمک پزشک می‌کند حال یا به تقاضای خود بیمار یا اینکه پزشک نیت باطنی بیمار را می‌داند و داروی مرگبار را به بیمار می‌دهد و بیمار به طور کاملاً ارادی و مستقل این دارو را مصرف می‌کند و ممکن است در حال میل کردن دارو پزشک حضور هم نداشته باشد و بیمار دارو را مصرف کند و خودش را به قتل برساند. این خودکشی محسوب می‌شود و با اتانازی فرق می‌کند.

اتانازی یعنی قتل و کشتن توسط دیگری (غیر بیمار) که ممکن است از پزشک تقاضای کمک کند ولیکن در کشتن و قتل به این شکل پزشک به طور مستقیم وارد عمل می‌شود. پس در اتانازی عامل قتل دیگری است.

اقسام اتانازی

اتانازی فعال: گاهی یک دارویی به بیمار خورانده می‌شود که موجب مرگ او می‌شود و یا داخل اتاق مملو از گازهای کشنده قرار می‌گیرد. در این حالت شخص دیگری علت تامه مرگ بیمار می‌شود.

اتانازی غیر فعال: گاهی عملی روی بیمار صورت نمی‌گیرد که موجب مرگ او شود بلکه حالت رها کردن بیمار است . بیمار با بیماری‌اش رها می‌شود و دستگاه های حمایتی که از قدیم مرسوم بود را از بدن بیمار جدا می‌کنند و در واقع ادامه درمان از او سلب می‌شود.

هرکدام از این دو قسم به سه قسم تقسیم می‌شود: 1. داوطلبانه. 2. غیر داوطلبانه. 3. اجباری.

    1. داوطلبانه: پزشکی با تقاضای خود مریض که درد غیر قابل تحملی از بیماری دارد و امیدی به بهبودی هم ندارد، از روی عمد مثلاً تزریقی را روی بیمار انجام می‌دهد و موجب مرگ او می‌شود.

    2. غیر داوطلبانه: با رضایت و تقاضای خود مریض نیست و چه بسا مریض صلاحیت تصمیم‌

گیری را ندارد. مثلاً بیماری در حال کُما است یا مرگ مغزی؛ تیم پزشکی و یا خانواده بیمار و یا قاضی حکم می‌کند که اتانازی انجام شود.

    3. اجباری: به صورت اجباری جامعه یا تیم پزشکی و... اتانازی را اعمال می‌کند؛ یعنی در واقع تصمیم گیری توسط بیمار نمی‌باشد. مثلاً حکومت قانونی را وضع کند و بگوید فلان بیماری شامل اتانازی می‌شود.

اتانازی فعال داوطلبانه: اقدام قتل از روی عمد به صورت مستقیم و به تقاضای خود مریض می‌باشد؛ حال یا به صورت کتبی یا شفاهی بیمار تقاضا می‌کند.

اتانازی فعال غیر داوطلبانه: اقدام قتل از روی عمد به صورت مستقیم؛ منتها بیمار صلاحیت تصمیم گیری ندارد. مثلاً بیمار در حال کُما است که اصلاً امکان تقاضا کردن ندارد.

اتانازی فعال اجباری: اقدام به قتل از روی عمد به صورت مستقیم و بیمار هم صلاحیت تصمیم گیری دارد ولی از او هیچ گونه پیشنهادی خواسته نمی‌شود و به صورت اجبار او را به قتل می رسانند هرچند شاید از روی ترحم باشد. حال این سه قسم در اتانازی غیر فعال هم صورت می‌گیرد.

در اتانازی موضوع بحث این است که شخصی دچار بیماری است حال مثلاً بیمار قلبی، سرطان مزمن، ایدز، دیالیز شدید، کِبر سن، بیماری روانی، فلج نخاعی ویا بالاتر در حال کُما یا دچار مرگ مغزی است (که اصلاً امید به بهبودی در او وجود ندارد) که ممکن است صلاحیت داشته باشد که خودش تقاضا کند پزشک در مرگ او تسریع کند و ممکن است اصلاً صلاحیت تصمیم گیری نداشته باشد یا اینکه اتانازی در او اجباری صورت گیرد. موضوع بحث این است که حکم تکلیفی اتانازی و حکم وضعی آن چیست؟