درس خارج فقه آیت‌الله مرتضوی

موضوع: شک در نمازهای مسافر مخیر / شک در رکعت / شکوک در نماز

مسئله 14: «لو كان المسافر في أحد مواطن التخيير فنوى القصر و شك في الركعات‌فلا يبعد تعيّن العمل بحكم الشك و لزوم العلاج من غير حاجة الى نية العدول، و لكن لا ينبغي ترك الاحتياط بالعمل بالشك بعد نية العدول و إعادة الصلاة».[1]

در این مسئله سه مطلب عنوان می شود:

مطلب اول: زید در اماکن تخییر بین قصر و اتمام، مسافر است.

مثلا فردی به مسجد کوفه رفته است یا در کربلا رفته است یا به مسجد الحرام رفته است و می داند مخیر است و اینگونه قصد می کند که دو رکعت نماز ظهر قربة الی الله قصرا می خوانم، این فرد هم نیت نماز قصر کرده و هم قربت را ذکر کرده است، این شخص بعد از اکمال سجده دوم نماز دوم، شک می کند که رکعت دوم است که باید تشهد بخواند و نماز را تمام کند و یا اینکه رکعت سوم است که اگر عدول جایز باشد، باید عدول کند و الا کار دیگری انجام بدهد.

حال این شخص چه حکمی دارد؟

مطلب دوم: در این فرض، احتمالاتی وجود دارد، بلکه اقوال زنده ای وجود دارد و فقهای بزرگ این اقوال را انتخاب کرده اند، مثلا یکی اقوال را یازده حاشیه از حواشی عروه انتخاب کرده اند.

این اقوال نسبت به این است که نماز این فرد باطل است یا صحیح است؟

نظریه اول: این نماز باطل است و باید نماز را اعاده کند.

این نظریه را سید در عروه[2] انتخاب کرده است. ایشان بدون تامل می فرمایند نماز باطل است.

نظریه دوم: این نماز صحیح است و بناء را بر سه می گذارد و نماز را تمام می کند و بعد از نماز حکم شک بین دو و سه را جاری می کند.

این نظریه می گوید مطلقا نماز صحیح است، چه اینکه بعد از شک، عدول بتواند کند یا نتواند عدول کند.

این نظریه قائلین زیادی دارد مثل سیدنا الاستاد.

نظریه سوم: بر این شخص واجب است که از قصر به اتمام عدول کند و بعد احکام شک بین 2 و 3 را اجرا کند و نماز صحیح می باشد.

نظریه چهارم: این شخص جایز است که از قصر به اتمام عدول کند و بعد احکام شک بین 2 و 3 را اجرا می کند و نماز صحیح می باشد.

اکثر حواشی عروه[3] این قول را انتخاب کرده اند.

حال اگر موضوع خوب مشخص شد، معلوم یم شود که در این مسئله چهار قول می باشد.

تا به حال دو مطلب بیان شد، مطلب اول توضیح محل نزاع بود. مطلب دوم اقوال در این مسئله بود.

دلیل نظریه اول (بطلان نماز مطلقا): این نماز، نماز قصر بوده و دو رکعتی می باشد و شک در نمازهای دو رکعتی، موجب بطلان نماز می باشد و فرق نداریم بگوئیم شک کالحدث است یا کالحدث نمی باشد.

اشکال: درست است که شک در این نماز دو رکعتی است اما فرد می تواند در همان زمانی که شک است، عدول به نماز چهار رکعتی کند و بعد می شود شک در نماز چهار رکعتی و دنبال راه علاج می رود.

جواب: عدول از نمازی به نماز دیگر، دارای شرایطی می باشد، یکی از شرایط صحیح بودن معدول عنه است، مثلا از عصر اگر بخواهد به ظهر عدول کند، نماز عصر باید صحیح باشد تا بتواند عدول به ظهر کند، یا از نماز دو رکعتی اگر بخواهد به نماز چهار رکعتی عدول کند، باید نماز دو رکعتی صحیح باشد تا بتواند عدول کند.

مثلا فرض کنید کسی نماز صبح می خواند و شک کرده که نماز صبح که بعد از سجده دوم رکعت دوم، شک می کند که رکعت دوم است یا سوم، حال اینجا بگوئیم عدول به نماز قضای عشاء کند و بگوئیم شک بین 2 و 4 در نمازهای چهار رکعتی می شود و نماز صحیح است. در اینجا احدی نگفته است که عدول جایز است، چون یکی از شرایط عدول این است که معدول عنه صحیح باشد، در این فرض معدول عنه باطل است و نمی توان عدول کرد.

پس نتیجه ما ذکرنا این است که نماز ظهر در مسجد کوفه، مثل نماز صبحی است که شک در آن شده و می خواهند با عدول آن را درست کند که عدول ممنوع است.

نتیجه ما ذکرنا این است که این نماز باطل است، چون شک در نماز دو رکعتی است و عدول هم نمی تواند کند، چون عدول اختصاص به مواردی دارد که معدول عنه درست باشد.

این یکی از اقوال در این مسئله که مرحوم سید در عروه، در باب خلل در مسئله 25 پذیرفته اند، همچنین در مسئله 3 باب نیت می گویند این عدول صحیح نیست البته در آنجا یک راهی باز می کند که عدول جایز است.

اما نظریه دوم که صحت نماز مطلقا باشد، توضیحش نیاز به یک هفته بحث دارد که ما آن را بحث نمی کنیم و جلسه بعد نظریه دوم را همراه با دلیل بحث خواهیم کرد.