درس خارج اصول استاد سید محسن مرتضوی

موضوع: الأصول العملية/أصالة البراءة /ادله برائت، سیره مسلمین

تقریب دوم: در این تقریب یک قضیه منفصله ی سه فرضیه ای گفته می شود و آن اینکه عملی که از متشرعه دیده می شود یا از باب مشترعه بودن آنها و یا بر اساس عقل آنها و یا از باب بناء از عقلاء بودن آنهاست. اگر این سیره بر اساس حکم عقل باشد که از باب ملازمه کشف از حکم شرعی می کند و اگر از باب بناء عقلاء باشد چون شارع ردع نکرده، پس کاشف از امضای شارع می شود و اگر از باب متشرعه باشد، کاشف از این است که آن را از شارع گرفته است. بنابراین بر اساس این عمل خارجی معلوم می شود که چنین چیزی درست است چون یا عقل حکم به آن کرده و یا عقلاء می گویند و شارع از آن ردع نکرده است و یا متشرعه بما هم متشرعه چنین چیزی را می گویند که در اینصورت یعنی آنها اخذ از شارع کرده اند و لذا رای معصوم(ع) کشف می شود.

تقریب سوم: سیره عقلای عالم بر این است که در مواردی که فرمان مولا به عبد نرسید، عبد را مستحق عقاب نمی دانند و برای مولا نیز عقاب عبد را تجویز نمی کنند و این سیره در مرأی و مسمع معصوم(ع) بوده و از آن ردع نشده است. به همین دلیل رضایت شارع مقدس نسبت به آن احراز می شود.

به این دو تقریب از سیره نیز اشکالاتی وارد است:

اشکال اول: ورود ادله احتیاط بر سیره عقلاء

آنچه که در بناء عقلاست این است که اگر مولا تکلیفش به عبد نرسد و خودش هم در مقام شک در تکلیف راه حلی ارائه نداده باشد، در اینصورت حق مواخذه عبد را ندارد اما اگر خودش گفته باشد در موارد شک در تکلیف باید احتیاط کنید همان طور که اخباری ادعا می کند در اینصورت بناء عقلاء محقق نخواهد بود. پس برائتی که از این راه ثابت می شود برائتی نیست که در مقابل ادله احتیاط بایستد بلکه ادله احتیاط وارد بر آن می شود.

اشکال دوم: ردع سیره با ادله احتیاط

اشکال دوم این است که این سیره در نظر اخباریین مردوع به ادله احتیاط است در حالیکه سیره ای حجت است که مردوعه نباشد. اخباری ادعا می کند که شارع مقدس با ادله اختیاط از این سیره عقلاییه ردع و منع کرده است.

اشکال سوم: مدرکی بودن این سیره

همان طور که بیان شد با وجود وجوه مختلف نقلی و عقلی در مسأله، این سیره متشرعه به تقریب دوم نیز مدرکی می باشد و نمی تواند کاشفیت مستقل از رای معصوم(ع) داشته باشد.

نتیجه: استدلال به دلیل سیره با سه تقریب آن برای برائت در شبهات بدویه تمام نیست.

من كلام له(علیه السلام) و فيه ينفر من الغفلة و ينبه إلى الفرار لله:

فَإِنَّكُمْ لَوْ قَدْ عَايَنْتُمْ مَا قَدْ عَايَنَ مَنْ مَاتَ مِنْكُمْ لَجَزِعْتُمْ وَ وَهِلْتُمْ وَ سَمِعْتُمْ وَ أَطَعْتُمْ، وَ لَكِنْ مَحْجُوبٌ عَنْكُمْ مَا قَدْ عَايَنُوا وَ قَرِيبٌ مَا يُطْرَحُ الْحِجَابُ، وَ لَقَدْ بُصِّرْتُمْ إِنْ أَبْصَرْتُمْ وَ أُسْمِعْتُمْ إِنْ سَمِعْتُمْ وَ هُدِيتُمْ إِنِ اهْتَدَيْتُمْ، وَ بِحَقٍّ أَقُولُ لَكُمْ لَقَدْ جَاهَرَتْكُمُ الْعِبَرُ وَ زُجِرْتُمْ بِمَا فِيهِ مُزْدَجَرٌ وَ مَا يُبَلِّغُ عَنِ اللَّهِ بَعْدَ رُسُلِ السَّمَاءِ إِلَّا الْبَشَرُ.[1]