درس خارج اصول استاد سیدعلی موسوی‌اردبیلی

موضوع: نواهی / اجتماع امر و نهی / اشکالات بر توجيه آخوند

بر توجیه مرحوم آخوند از عبادات مکروهه قسم اول، چند اشکال وارد است:

اولاً: همان گونه که سابقاً و در بحث‌های مقدماتی نواهی گفتیم، ترک امری عدمی است و انطباق عنوان واجد مصلحت بر آن و ترتب مصلحت بر امر عدمی، بلا وجه است و محبوبیت ترک که ملازم با وجود مفسده در فعل و مبغوضیت آن است، با وجود مصلحت در ترک تفاوت دارد.

ثانياً: توجیه اول ایشان را اگر هم در خصوص عبادات مستحبه بپذيریم، در مورد عبادات واجبه اين توجيه قال قبول نيست، زيرا در عبادات مستحبه ـ مثل روزه مستحبی در روز عاشوراء ـ می‌توان گفت که ترک آن دارای مصلحتی است که رجحان بر مصلحت فعل دارد و با اين وجود به حد لزومی نرسیده و نهی از آن، نهی تنزیهی است. اما در عبادات واجبه ـ مثل گرفتن روزه قضاء در روز عاشوراء ـ چون مصلحتی که در فعل وجود دارد، به حد لزوم است و فرض بر این است که ترک نيز دارای مصلحتی است که رجحان بر مصلحت فعل دارد، پس مصلحت ترک نيز باید لزومی باشد و در نتيجه نهی باید تحریمی باشد و نهی تنزیهی وجهی نخواهد داشت.

ثالثاً: اگر نهی را ناشی از وجود مصلحت راجحه در ترک بدانیم، اين مطلب موجب می‌شود که فعل نتواند مقرب باشد، زیرا فعل، علت تامه فوت چنین مصلحتی است، چه مصلحت مذکور لزومی باشد و چه غیر لزومی، همان گونه که اگر مصلحت در فعل وجود داشته باشد، کف النفس از اتیان آن، علت تامه فوت آن مصلحت است. بنابر این فرقی از این جهت بین نهی تحریمی و نهی تنزیهی وجود ندارد.

بقيه اشکالات توجيه مرحوم آخوند را جلسه آينده عرض می‌کنم ان شاء الله.