درس خارج فقه استاد هادی نجفی

موضوع: خیارات/ احکام شروط /

احکام شروط
قبلاً گذشت که دو نوع شرط صحیح و فاسد وجود دارد که هر کدام از آنها دارای احکامی هستند.
شیخ اعظم انصاری ابتدا اقسام شرط صحیح و سپس اقسام شرط فاسد را بیان می کند و در ادامه به احکام هر کدام از این اقسام می پردازند.[1]
ایشان می‌گویند شرط دارای سه قسم می‌باشد که عبارتند از شرط وصف ، شرط فعل و شرط غایت ( نتیجه(.
شرط وصف
مراد از شرط وصف شرطی است که متضمن وصفی از اوصاف مبیع شخصی باشد. به عنوان نمونه اگر فروشنده می گوید این ماشین را می فروشم به شرط آنکه مدلش ۲۰۲۲ باشد. یا فروش اسب به شرطی که وصف عربیت دارد یا کنیزی که وصف گرجی بودن را دارد. حال اگر وصف مذکور وجود داشته باشد فبها و در غیر این صورت برای مشتری حق خیار ثابت است.
چند نکته
۱ ) شیخ این شرط صفت را اخذ می‌کند تا مبیع شخصی گردد و نه کلّی چرا که ایشان ملتزم شده که مبیع کلی اگر مشروط به وصف معینی شود به عنوان حصّه خاصی از کلّی محسوب می گردد به نحوی که اگر در حین تحویل واجد آن باشد فبها و در غیر این صورت مشتری حق مطالبه دارد و در صورت عدم تحویل فروشنده، برای مشتری خیار تعذر اداء مبیع وجود دارد. لذا شیخ در شرط وصف، نوع مبیع را شخصی می داند.
2) شیخ در ادامه می‌گویند: و لا إشكال في أنه لا حكم للقسم الأول إلا الخيار مع تبين فقد الوصف المشروط إذ لا يعقل تحصيله هنا معنى لوجوب الوفاء فيه و عموم المؤمنون مختص بغير هذا القسم[2] یعنی اشکالی در این که در صورت عدم وجود وصف، خیار وجود دارد نیست و دو دلیل بر آن دلالت می کند نخست اینکه حکمی برای قسم اول وجود ندارد و مشتری فقط خیار دارد. مثل وصف عربیت در اسب که در صورت تخلف قابل تحصیل هم نیست و دلیل دوم عموم المومنون عند شروطهم است که گوید وفای به شرط واجب است البته در جایی که مکلف عاجز از آن نباشد لذا در فرض عدم وجود وصف موضوع برای این قاعده وجود ندارد و تکلیف به مالایطاق است. به عبارت دیگر در فرض ما بایع تکلیفی ندارد و صرفاً برای مشتری خیار وجود دارد.