درس خارج فقه استاد هادی نجفی

موضوع: خیارات/ شروط صحت شرط / شرط فعل

دلیل شیخ (قدّس سرّه) بر اجبار مشروط علیه
چنانچه گذشت ایشان معتقد شدند که وفای به شرط از احکام تکلیفی است و در صورت استنکاف مشروط علیه نسبت به وفای به شرط ، مشروط له می تواند او را بر وفای به آن اجبار نماید.
دلیل شیخ بر این مطلب آن است که مشروط له در این عقد صاحب حق می شود بلکه شرط مذکور در ضمن عقد داخل در مِلک او می گردد لذا در صورت استنکافِ مشروط علیه ، او می تواند این مال را از او مطالبه و بر وفای به شرط مجبور کند و علاوه بر اینکه حق اوست مِلک او نیز محسوب می شود.
قابل ذکر است که گاهی ممکن است حقّی برای کسی ایجاد شود ولی او مالک چیزی نباشد. به عنوان نمونه کسی که زمینی را برای إحیاء تحجیر می کند نسبت به آن حق پیدا می نماید ولی مالک زمین تا قبل از احیاء نخواهد بود.
باید گفت: بیان ایشان در مورد نتیجه قابل پذیرش است و مشروط له می تواند مشروط علیه را بر وفای به شرط مجبور نماید چرا که در موثقه منصور بن یونس بزرج و نیز موثقه اسحاق بن عمار به ترتیب در مورد وجوب وفای به شرط آمده است؛ "قُلْ لَهُ فَلْیَفِ لِلْمَرْأَةِ بِشَرْطِهَا"[1] و " مَنْ شَرَطَ لِامْرَأَتِهِ شَرْطاً فَلْیَفِ لَهَا بِهِ"[2] به نحوی که ظهور حرف "لام " در "لِلْمَرْأَةِ" و "لَهَا" آن است که چنین شرطی از حقوق زوجه بوده است و اختصاص به او دارد.
از طرفی نیز سیره عُقلا بر آن است که چنین شرطی را از حقوق مشروط له می شمارند و مطالبه او در نزد حاکم را صحیح می دانند و به مشروط له اجازه طرح دعوا در نزد حاکم داده می شود و حاکم نیز آنرا پیگیری می کند.
نیز از آنجایی که این شرط قابل اسقاط است و مشروط له می تواند آنرا اسقاط و فسخ نماید فهمیده می شود که حقّ و قابل مطالبه بوده است.
اشکال
باید گفت در فرض مسأله مالکیت شرط برای مشروط له تمام نیست هر چند مشروط له استحقاق شرط را داشته باشد چرا که در فرض مرگ مشروط علیه،او نمی تواند وفای به شرط را از ورثه مطالبه نماید و سیره عقلاء چنین کاری را روا نمی دانند هر چند سیره عقلاء بر آن است که شرط را به عنوان حقّی برای مشروط له لحاظ می کنند و از این باب او می تواند آنرا مطالبه نماید.