درس خارج فقه استاد هادی نجفی

موضوع: خیارات/ شروط صحت شرط / مساله هفتم

شیخ اعظم انصاری (قدّس سرّه) می‌فرمایند: اگر شروط را نوعی قید محسوب کنیم می توان گفت که حکم شرطِ کمیّت مثل دیگر شروط است که عرف در مقابل شرط، جزئی از ثمن را قرار نمی دهد لذا اگر بگوییم شرطِ کمّ نوعی قید است عرف بر آن ثمن قرار نمی دهد و در نتیجه در صورت تخلّف نسبت به شرط، ارش لازم نمی آید و برای مشروط له صرفاً حق خیار ثابت است.
ایشان در ادامه می‌فرمایند: بله در مقابل شروط جزئی از ثمن واقع نمی‌شود لکن اگر ما شرط را به عنوان قید محسوب نکنیم بلکه آن را جزء بدانیم - چنانچه معتقد شدند الشرط کالجزء - در مقابلش ثمن واقع می‌شود، لذا در صورت تخلف ارش ثابت است.
بنابراین مسأله مربوط به قبول این مبناست که آیا شرط را نوعی جزء بدانیم یا آن را قید محسوب کنیم که در صورت اول ارش ثابت بوده ولی درصورت دوم ارش وجود ندارد .
ایشان در ادامه می فرماید: در شرطِ کمّ خصوصیتی وجود دارد که آن را متفاوت با بقیه شروط - مثل شرط کیفیت که نوعی وصف است - می نماید. در تخلفِ شرطِ کیفیت، ارش وجود ندارد ولی در تخلّف شرطِ کمّ چنین نیست. در کمّ مشروطه، هر جزئی از ثمن در شرط قرار می‌گیرد لذا به عنوان نمونه کسی که یک کیسه ده کیلویی برنج به مبلغ هفتصد تومان خریده به معنای آن است که هر کیلو هفتاد تومان حساب شده است و در مقابل هر یک کیلو هفتاد تومان ثمن قرار گرفته است.
قابل ذکر است که تفاوتی در اینکه شرطِ کمیّت از موارد کیلو یا متر یا تعداد باشد، وجود ندارد و در تخلّف هر کدام ارش نیز ثابت است. لذا ثمن خود به خود تقسیم بر کمیّت می‌شود و هر جزئی از آن در مقابل جزئی از ثمن قرار می‌گیرد لذا در صورت تخلّف آن برای مشروط له ارش ثابت است.
آنچه گذشت در مورد مبیعی بود که متفق الاجزاء باشد و البته در فرض مبیعی که مختلف الاجزاء باشد و شرط در آن مورد تخلّف قرار گیرد - اگر دلیل بر وجود ارش که روایت معتبره عمر بن حنظله است ، را بپذیریم - نیز برای مشروط له علاوه بر خیار، ارش هم ثابت است و او مخیّر است که هر کدام را بخواهد إعمال کند.