درس خارج فقه استاد هادی نجفی

موضوع: خیارات/ شروط/ شرط فاسد (1)

احكام شرط فاسد

الأول أن الشرط الفاسد لا تأمل في عدم وجوب الوفاء به بل هو داخل في الوعيد فإن كان العمل به مشروعاً استحب الوفاء به على القول بعدم فساد أصل العقد و تأمل أيضا في أن الشرط الفاسد لأجل الجهالة يفسد العقد لرجوع الجهالة فيه إلى جهالة أحد العوضين فيكون البيع غرراً.[1]

شروطى كه در ضمن عقد مى‌آيد گاهى شرط صحيح است و گاهى شرط فاسد و باطل، شرط صحيح خودش شروطى داشت كه با وجود آن‌ها صحيح بود و تاكنون احكام شرعى شرط صحيح را طى هفت مسئله بيان كرديم، حال شرط فاسد آن است كه آن شروط شرط صحيح را نداشته باشد يا هيچ كدام را يا برخى از آن‌ها را نداشته باشد. شرط فاسد خودش احكامى دارد كه طى چهار مسئله احكام آن را بيان مى‌كنند. از نظر تكليفى جاى هيچ بحث نيست در اين كه شرط فاسد وجوب وفا ندارد بلكه داخل در وعيد است (يعنى گاهى وعدۀ عذاب هم دارد اگر شرط فاسد مخالف كتاب و سنت باشد و در يك كلام اگر نامشروع باشد كه انجامش استحقاق عقاب مى‌آورد.) آرى اگر شرط فاسد خلاف شرع نباشد ولى از جهت ديگرى فاسد است (مثلاً چون غرض عقلائى ندارد فاسد است يا چون در متن عقد نيامده فاسد است و...) وفاى به آن مستحب است زيرا ادله وفاى به وعده مثل روایت " المؤمن اذا وعد وفی" [2] و مانند آن مثل صحیحه عقرقوفی که در آن آمده است ؛ وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ شُعَیْبٍ الْعَقَرْقُوفِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَلْیَفِ إِذَا وَعَدَ.[3] یعنی پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر که به خدا و روز قیامت ایمان دارد باید هرگاه وعده می‌دهد [بدان] وفا کند. اين موارد را مى‌گيرد و وفاى به وعده مستحب است، البته اين هم بر فرضى است كه شرط فاسد مفسد عقد نباشد والّا اگر قائل به افساد شديم حتى استحباب وفا هم مى‌رود پس تكليفاً شرط فاسد وجوب وفا نداردبرخلاف شرط صحيح كه وجوب وفا داشت. و از نظر حكم وضعى هم اگر فساد شرط به‌خاطر جهالت آن باشد (كه يكى از شروط صحت شرط ضمنى اين بود كه امر معلومى را شرط كند نه امر مجهول را) قطعاً مفسد و مبطل عقد است زيرا جهالت شرط، موجب غرر در شرط مى‌شود و غررى بودن شرط به بيع سرايت مى‌كند و بيع غررى به اتفاق باطل است، اين فرض هم جاى بحث و چون و چرا ندارد و قطعاً چنين شرط فاسدى مفسد است.