درس خارج فقه استاد هادی نجفی

موضوع: کتاب الخيارات/احكام الخيار /

1- جهت سوم: توضیح برخی کلمات شیخ اعظم قدّس سرّه در مسأله

1.1- الف) عدمِ تحقّق انشاء بوسیله فعل

شیخ اعظم قدّس سرّه معتقدند؛ بوسیله فعل نمی توان چیزی را إنشاء و ایجاد کرد چرا که فعل قابلیتش را ندارد. آنچه إنشاء شده است بوسیله اراده‌ای است که متصل به فعل می باشد و از آنجایی که فعل هیچ دلالتی بر إنشاء ندارد لذا به نفس فعل حاصل نمی‌شود و البته إنشاء صرفاً بوسیله لفظ محقق می‌شود .

1.1.1- اشکال محقق اصفهانی قدّس سرّه و پاسخ آن

ایشان در اشکالی بر بیان شیخ می فرماید: برهان و دلیلی بر اینکه فعل قابلیت إنشاء نداشته باشد،موجود نیست چرا که إنشاء خفیف المؤونه بوده و در بکارگیری لفظ چیزی جز قصد ثبوت معنا مراد نیست و آنچه بالذات وجود می یابد لفظ است.

به عنوان نمونه متکلّم هنگام گفتن " أنکحتُ " لفظ را ایجاد کرده‌ و برای آن وجود عرضی جعلی به نام معنا وجود دارد به گونه‌ای که مخاطب از لفظ به معنا منتقل می‌شود و معنا از لفظ بالعرَض استفاده می‌شود. البته این معنا از فعل هم قابل استفاده است و این مطلب در غایت معقولیت می باشد، لذا بیان شیخ برهانی ندارد و گمان آن است که بیان شیخ از طغیان قلم سرچشمه گرفته و حال آنکه ایشان معترفند که معاطاة - که از افعال است - مفید ملکیت می‌باشد.

در پاسخ به اشکال ایشان باید گفت: اشکال محقق اصفهانی قدّس سرّه بر کلام شیخ از جهتی وارد و از جهتی ناوارد است و بستگی به این مطلب دارد که معنای إنشاء کدام یک از دو معنا باشد.

اگر إنشاء به معنای ایجاد معنا به وسیله لفظ باشد - چنانچه در تعریف إنشاء آمده؛ سبب ایجاد و إنشاء لفظ است - اشکال ایشان وارد نیست و فرمایش شیخ تمام می باشد و البته آنچه شگفت‌آور است این است که محقق اصفهانی قدّس سرّه در تعریف إنشاء به همین معنا معتقدند، لذا اشکال وارده بر شیخ به خودشان بر می گردد و به عبارت دیگر اشکال محقق اصفهانی قدّس سرّه طبق معنا و مبنای خودشان وارد نیست.

اگر إنشاء به معنای ایجاد معنا به وسیله دالّ - اعم از لفظ یا فعل یا کتابت یا اشاره - بر آن باشد، اشکال وارد است؛ اللهم إلّا أن یقال که شارع در مواردی إنشاء را منحصر به لفظ کرده و دوال فعلی و غیر لفظی را حجّت نمی‌داند. به عنوان نمونه در ابواب نکاح، طلاق، ظهار یا نذر و ... چنین است. البته در باب نکاح بوسیله اطلاق بلکه عموم " لکلّ قومٍ نکاحٌ " معتقدیم بوسیله آنچه نکاح می دانند، منعقد می‌شود و کسی نمی‌تواند انکارش کند.در نتیجه اشکال محقق اصفهانی قدّس سرّه بر کلام شیخ اعظم قدّس سرّه صرفاً طبق مبنای دوم وارد است.