درس خارج فقه استاد هادی نجفی

اقوال در مسأله
دو دیدگاه در مسأله وجود دارد. نخست دیدگاه مشهور؛ که معتقدند ضمانِ مورد نظر همان ضمانِ قبلی است که شارع آنرا تعبّداً تا زمان پایان خیار معتبر دانسته است. دیدگاه دوم نظر شهید اوّل (قدّس سرّه)است که معتقدند ضمانِ مذکور جدید بوده و نمی تواند همان ضمانِ گذشته باشد.

ثمره نزاع
ثمره نزاع در آنجاست که اگر دیدگاه مشهور را بپذیریم، چنانچه مبیع تلف گردد، صرفاً باید ثمن به مشتری بازگردد و معامله انفساخی قهری خواهد داشت لکن اگر دیدگاه شهید (قدّس سرّه) را بپذیریم چنانچه مبیع تلف گردد، بر بایع لازم است که بدل - قیمی یا مثلی - را به مشتری بازگرداند.

دیدگاه مختار و دلیل آن
ما معتقدیم نظرِ صحیح همان دیدگاه مشهور می باشد و دلیل بر آن چنین است که در دو صحیحه عبدالله بن سنان زمانِ شروع ضمان ذکر نشده است بلکه پایانِ آن مشخص گردیده.
بنابراین در فرضِ وجودِ خیار حیوان، پایانِ سه روز و در فرض وجودِ خیار شرط، پایانِ مدت زمان معدودی که در توافق طرفین ذکر شده است معتبر می باشد و حکایت از آن دارد که مراد همان ضمانت قبلی است که بایع قبل از قبض آنرا بر عهده داشت و به عبارت دیگر شارع همان ضمانت قبل را ادامه داده است. نتیجه آنکه در ما نحن فیه چنانچه مبیع در مدّت خیار تلف گردد، عقد خود به خود منفسخ شده و همان ثمن - نه بیشتر یا کمتر - به مشتری باز می گردد.
از طرفی نیز وجه دیگر بر صحت دیدگاه مشهور آن است که فقهاء تلف در زمانِ خیار را به معنای انفساخ عقد می دانند و بر این اساس ذمّه بایع به ثمن مشغول می باشد نه بدل، در حالی که اگر بخواهیم ضمان را چیزی جدید بدانیم ذمّه بایع مشغول به بدل می شد و انفساخ قهری نیز در کار نبود.
از آنچه گذشت چنین حاصل می شود که ضمان در ما نحن فیه ، همان ضمانِ قبل است لکن شارع آنرا تا پایانِ مدّت خیار معتبر دانسته، پس آنچه باید بازگردد همان عین ثمن خواهد بود و معامله انفساخ قهری می یابد.