درس خارج فقه استاد هادی نجفی

موضوع: کتاب الخيارات/خيار العيب /اعلام عیب

در جلسه گذشته بیان شد که غَش در معامله حرام است و باید دید مشتری بر چه اساسی اقدام بر بیع می نماید.

    1. اگر مشتری بر اساس سلامت مبیع اقدام به معامله نماید:

باید گفت: در اینصورت بیع از موضوع غَش خارج است و غَش موضوعاً منتفی است.

البته ما اصلی به نام اصل سلامت را قبول نداریم و وجود آنرا انکار می کنیم.

    2. اگر مشتری بر اساس شرط ضمنی ارتکازی در معاملات اقدام به معامله کند"

شرط ضمنی ارتکازی در معاملات به این صورت است که بایع متعهد بر سلامت مبیع می باشد و ضامن آن می باشد.

بنا بر این مبنا اگر بایع عیب موجود در مبیع را اعلام نکند دچار غَش در معامله شده و مرتکب حرام گردیده است لکن بخواهیم از حرمت غَش در معامله نتیجه بگیریم که برای نجات از آن اعلام عیب واجب خواهد بود، چنین نتیجه ای حاصل نمی شود چرا که راههای دیگری برای تخلّص از غَش وجود دارد.

    1. آیا اگر مشتری بر اساس اصاله السلامه اقدام بر بیع نماید، اعلام نکردن عیب توسط بایع غَش محسوب می شود یا نه؟

نظر سید یزدی(ره)

ایشان در حاشیه مکاسب خویش( ج 3 ص 176 تعلیقه 205) می فرمایند: در این صورت غَش در معامله صادق نخواهد بود.

دلیل ایشان چنین است که غَش در معامله وقتی صادق است که بایع سبب در اشتباه مشتری باشد و در این فرض چنین نیست و اشکال از مشتری است که اصل را بر سلامت مبیع قرار داده و اقدام بر معامله نموده است و بایع هیچ دخالتی در فریب مشتری نداشته است.

نظر محقق اصفهانی (ره)[1]

آشیخ محمد حسین (ره) در حاشیه مکاسب خود می فرمایند: در اینصورت صدق غَش در معامله وجود دارد.

دلیل ایشان چنین است که مقوله غَش از باب کیسر نیست بلکه از مقوله امر است.

در معنای سخن ایشان باید گفت: وقتی گفته شود "کسر فلان الزجاجه" شکستن در جایی صدق می کند که انکسار واقع شود و در غیر اینصورت کَسر معنا نخواهد داشت.

اما وقتی گفته شود: " امَر فلانٌ ولکنّهم لم یاتمروا" آمر دستوری صادر کرد ولی آنان امتثال نکردند ، در اینصورت امر وجود دارد و معنا نیز خواهد داشت.

در ما نحن فیه هم غَش از باب امر است یعنی ممکن است غَش در معامله وجود داشته باشد ولی مشتری متوجه مبیع مغشوش- به خاطر اصاله السلامه که خودش بر آن مبنا اقدام بر بیع نموده است – نشود. نتیجه اینکه غش در ما نحن فیه صادق خواهد بود.

محاکمه بین سید یزدی (ره) و محقق اصفهانی (ره)

بنا بر معنای غَش که تلبیس امر و فریب دادن است باید گفت: غَش هنگامی صادق است که در مقابلش فریب خورده ای وجود داشته باشد.لذا در ما نحن فیه غَش وجود ندارد چرا که هر چند بایع عیب را اخفاء نموده باشد لکن مشتری بر اساس اصل سلامت در نزد خود اقدام بر بیع نموده و بایع در فریب او دخالتی نداشته است.

بنابراین نظر سید یزدی(ره) صحیح می باشد.

    2. اگر مشتری بر اساس شرط ضمنی ارتکازی اقدام بربیع نماید، اعلام نکردن عیب توسط بایع غَش محسوب می شود یا نه؟

چنانچه مشتری در بیع بنا را بر التزام بایع بر سلامت مبیع بگذارد و آنرا شرط ضمنی ارتکازی بداند که ضمانت سلامت مبیع بر عهده بایع خواهد بود در اینصورت با اعلام نکردن عیب توسط بایع غَش وجود دارد و بیاع مرتکب حرام شده است.

لکن باید گفت : نمی توان از اینکه غَش حرام است نتیجه گرفت که اعلام عیب واجب باشد. چرا که این مطلب ، اول کلام است.

برای تخلص از غَش صرفاَ نمی توان گفت اعلام عیب واجب است به این دلیل که راه دیگری باری خروج از آن مثل تبرّی از عیوب وجود دارد.

نتیجه

در مساله بنا بر مبنای دوم _ یعنی شرط ضمنی ارتکازی در بیع _ وجود غَش را می پذیریم لکن وجوب اعلام عیب توسط بایع مورد پذیرش نیست.