درس خارج فقه آیت‌الله نوری

موضوع: عول و تعصیب

عرض شد در بحث ارث دو مسئله مهم عول و تعصیب میان ما و عامه مورد بحث و اختلاف است، آنها عول را صحیح می دانند یعنی اگر ترکه بر اساس فروض معین در قران تقسیم شد ولی وافی به سهام نبود ما قائلیم نقص به افراد خاصی وارد می شود بر اساس روایاتمان نقص بر متقربین به أب یا أبوین وارد می شود ولی عامه نقص را بر همه وارد می کنند، علی أیِّ حال فعلا بحثمان در فقه مقارن می باشد.

دیروز از کتاب انتصار سید مرتضی اعلی الله مقامه مطالبی را در مورد عول و تعصیب نقل کردیم و امروز با توفیق پروردگار متعال مطالبی را از شیخ در خلاف نقل خواهیم کرد.

اگر در حوزه یک مرکزی برای فقه مقارن وجود داشت خیلی مفید و لازم و خوب بود، قبلا عرض کردیم که در زمان آیت الله بروجردی اعلی الله مقامه ایشان با شیخ محمود شلتوت ارتباط داشت و بالاخره قرار شد در جامع الأزهر مصر یک کرسی درس برای فقه جعفری نیز بنا گزاری شود و قرار شد یک نفر از قم برود و حتی گفتند تمام هزینه آن را پرداخت می کنند، خلاصه فقه مقارن بسیار مهم می باشد.

شیخ در خلاف بحث را اینطور شروع کرده:«مسألة 81: العول عندنا باطل، فكل مسألة تعول على مذهب المخالفين، فالقول عندنا فيها بخلاف ما قالوه، و به قال ابن عباس، فإنه لم يعول المسائل، و أدخل النقص على البنات، و بنات الإبن، و الأخوات للأب و الاُم، أو للأب. و به قال محمد بن الحنفية، و محمد بن علي بن الحسين بن علي بن أبي طالب عليهم السلام، و داود بن علي، و أعالها جميع الفقهاء(جمیع فقهاء عامه قائل به عول هستند).

معهم(أی مع الزوج والاُختان)اُم، للزوج النصف، و الباقي للاُم، و عندهم تعول إلى ثمانية.

و مثل مسألة المنبرية، و هي: زوجة و أبوان و بنتان، للزوجة الثمن، و للأبوين السدسان، و الباقي للبنتين(دو خبر در وسائل داریم که مسئله منبریه در آنها بیان شده که بعدا می خوانیم).

و وافقنا في إدخال الضرر على البنتين داود بن علي.»[1] .

این بخشی از کلام شیخ در خلاف بود که به عرضتان رسید.

خب و اما برای اینکه بفهمیم در مسئله عول عامه چه می گویند و ما چه می گوئیم چند مثال می زنیم تا مطلب روشن شود.

زنی از دنیا رفته درحالی که شوهر و أبوین و بنت واحده دارد، طبق فروض مقدره در قران زوج ربع یعنی یک چهارم و أبوین هرکدام سدس یعنی یک ششم و بنت واحده نیز نصف یعنی یک دوم می برد، طبق حساب خودمان که قبلا خواندیم در اینجا مخارج 6 و 4 وجود دارد، عدد 6 و 4 متوافقین هستند و مقسوم علیه مشترک آنها عدد 2 می باشد لذا یکی را تقسیم بر مقسوم علیه مشترک می کنیم و خارج قسمت را ضرب در دیگری می کنیم، 4 تقسیم بر 2 می شود 2 ضرب در 6 می شود 12 و 6 تقسیم بر 2 می شود 3 و ضرب در 4 می شود 12 ، حالا دو دوازدهم برای پدر و دو دوازدهم برای مادر است و سه دوازدهم نیز برای شوهر می باشد، و پنج دوازدهم باقی مانده برای بنت واحده می باشد و در واقع کسر به بنت واحده وارد شده زیرا باید نصف یعنی شش دوازدهم ببرد اما طبق عقیده ما که از روایاتمان استفاده کرده ایم نقص را به متقرب به أب و أبوین وارد می کنیم.

خب و اما در مثال مذکور عامه علی القول بر عول صورتها را در نظر می گیرند، طبق فروض مقدره در قران دو دوازدهم سهم أب و دو دوازدهم سهم اُم و سه دوازدهم سهم شوهر و شش دوازدهم سهم بنت واحده بود، حالا آنها تمام صورتها را با هم جمع می کنند 13= 6+3+2+2 و بر همه کسر وارد می کنند و مخرج جدیدی یعنی 13 را به وسعت سهام بدست می آورند و بعد به زوج سه سیزدهم می دهند که ما سه دوازدهم دادیم، به أب دو سیزدهم می دهند که ما دو دوازدهم دادیم، به اُم دو سیزدهم می دهند که ما دو دوازدهم دادیم، به بنت شش سیزدهم می دهند که ما پنج دوازدهم دادیم، بنابراین کاری کردند که بر همه نقص وارد شد منتهی ما طبق اخباری که از اهل بیت علیهم السلام داریم نقص را بر مقربین أب و أبوین وارد می کنیم.

بقیه بحث بماند برای فردا ... .